महाबलीपुरम लेणी

महाबलीपुरम लेणी भारतातील चेन्नई शहरापासून ५५ किमी अंतरावर असलेली लेणी आहेत. इ.स.१९८४ साली ही लेणी जागतिक वारसा म्हणून घोषित झाली आहेत.^[१]

महाबलीपुरम दक्षिण भारतातील एक ऐतिहासिक स्थान व प्राचीन संस्कृतीचे केंद्र समजले जाते. पुराण प्रसिद्ध बलीराजावरून या गावाला महाबलीपुरम हे नाव मिळाले. मम्मलापूर असेही याचे एक प्राचीन नाव आहे.^[२]

हे ठिकाण पल्लव वंशाच्या आधीपासून बंदर म्हणून प्रसिद्ध होते. इ.स. पहिल्या व दुसऱ्या शतकातील ग्रीक व रोमन ग्रंथात याचा मलंगी म्हणून उल्लेख आढळतो. तमिळ काव्यातही या बंदराचा उल्लेख आहे. प्राचीन काळी त्याला मलंगे व कदलमललई ही नावे होती.

इसवी सनाच्या सातव्या-आठव्या शतकात पल्लव वंशाच्या राजवटीत इथे अनेक शिल्पे निर्माण झाली.^[३][४] अखंड दगडात खोदलेली मंदिरे हे महाबलीपूरमचे वैशिष्ट्य आहे.^[५] इथेच कृष्ण मंडप नावाची एक गुहा पहाडात खोदलेली आहे. या गुंफेत गोवर्धन धारी श्रीकृष्ण व गोप-गोपी यांची चित्रे कोरलेली आहेत. या गुंफेजवळ पंच पांडव रथ आहेत. मुख्य रथाला धर्मराज रथ म्हणले जाते. ^[६] कोरलेले एक तीन मजली मंदिर येथे आहे. या मंदिरासमोरच वराहमंडप आहे. त्यात वराहरूपी विष्णू पृथ्वीला समुद्रातून वर काढीत आहे असे सुंदर शिल्प कोरलेले आहे.^[७] या गावात टेकडीवर एक शिव मंदिर आहे. त्याला ओलक्कनाथाचे मंदिर म्हणतात. ते दगडाचे बांधलेले असून इतके उंच आहे की पूर्वी ते दीपगृहाचे काम करीत असावे. चित्रे = पंच पांडव काही अंतरावर १०० फूट लांब व ३० फूट रुंद उंच अशा एका प्रचंड खडकावर कोरलेली अनेक चित्रे आहेत. नाग, नागिण, जटाधारी पुरुष, अर्जुन, हत्ती, वाघ, सिंह, यक्ष, गंधर्व, सूर्य, अप्सरा यांची चित्रे कोरलेली आहेत.

• 
  समुद्र किनाऱ्यावरील मंदिर
• 
  रथ
• 
  लेणी मंदिरे
• 
  शिल्प

1. ^ Nākacāmi, Irāmaccantiran̲ (2008). Mahabalipuram (Mamallapuram) (इंग्रजी भाषेत). Oxford University Press. ISBN 9780195693737.
2. ^ Singh, Upinder (2008). A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century (इंग्रजी भाषेत). Pearson Education India. ISBN 9788131711200.
3. ^ Kapoor, Subodh (2002). The Indian Encyclopaedia: Mahi-Mewat (इंग्रजी भाषेत). Cosmo Publications. ISBN 9788177552720.
4. ^ Lockwood, Michael; Siromoney, Gift; Dayanandan, P. (1974). Mahabalipuram Studies (इंग्रजी भाषेत). Christian Literature Society.
5. ^ Bansal, Sunita Pant (2012-04-01). Hindu Pilgrimage: A journey through the holy places of hindus all over India (इंग्रजी भाषेत). V&S Publishers. ISBN 9789350572511.
6. ^ Srinivasan, K. R. (1975). The Dharmarāja ratha & its sculptures, Mahābalipuram (इंग्रजी भाषेत). Abhinav Publications.
7. ^ भारतीय संस्कृती कोश खंड सातवा