भारतातील पर्यटन

भारताच्या पर्यटन हे देशातील अर्थव्यवस्थेसाठी महत्त्वाचे आहे आणि ते वेगाने वाढत आहे. वर्ल्ड ट्रॅव्हल अ‍ॅण्ड टुरिझम कौन्सिलने असे अनुमान काढले आहे की २०१८ मध्ये पर्यटनाने १६.९१ लाख कोटी रुपये (यूएस डॉलर २४० अब्ज) किंवा भारताच्या जीडीपीच्या ९.२% उत्पन्न कमावले.^[१] पर्यटनाने ४२.६७३ दशलक्ष रोजगारांना पाठिंबा दिला, जे एकूण रोजगारातील ८.१% आहे. या क्षेत्राची वार्षिक वाढ ६.९% दराने होईल असा अंदाज आहे.^[२] हैदराबाद आंतरराष्ट्रीय विमानतळ हे भारताच्या एकमेव विमानतळ आहे जे जगातील पहिल्या दहा विमानतळांपैकी एक आहे.^[३] ऑक्टोबर २०१५ मध्ये भारताच्या वैद्यकीय पर्यटन क्षेत्राची किंमत ३ अब्ज अमेरिकी डॉलर इतकी होती.^[४] २०१४ मध्ये १.८ लाख परदेशी रुग्णांनी वैद्यकीय उपचार घेण्यासाठी भारतात प्रवास केला.^[५]

२०१४ मध्ये, तामिळनाडू, महाराष्ट्र आणि उत्तर प्रदेश ही पर्यटकांसाठी सर्वाधिक लोकप्रिय राज्ये होती.^[६] २०१५ या वर्षात परदेशी पर्यटकांनी दिल्ली, मुंबई, चेन्नई, आग्रा आणि जयपूर ही पाच सर्वाधिक भेट दिलेली शहरे होती. जगभरात परदेशी पर्यटकांच्या संख्येने दिल्ली २८व्या स्थानावर आहे, तर मुंबई ३०व्या स्थानावर आहे, चेन्नई ४३व्या, आग्रा ४५व्या, जयपूर ५२व्या आणी कोलकाता ९०व्या क्रमांकावर आहे.^[७]

पर्यटन मंत्रालयाने पर्यटनाच्या विकासासाठी आणि प्रोत्साहन देण्यासाठी राष्ट्रीय धोरणांची आखणी केली आहे. या प्रक्रियेत मंत्रालय विविध केंद्रीय मंत्रालये, संस्था, राज्य सरकारे, केंद्रशासित प्रदेश आणि खाजगी क्षेत्रातील प्रतिनिधींसह या क्षेत्रातील अन्य भागधारकांशी सल्लामसलत व सहयोग करतात. ग्रामीण, समुद्रपर्यटन, वैद्यकीय आणि इको टूरिझम यासारख्या पर्यटन उत्पादनांना प्रोत्साहन देण्यासाठी संबंधित प्रयत्न केले जात आहेत. पर्यटन मंत्रालयाने भारताच्या पर्यटनाला चालना देण्यावर भर देऊन अतुल्य भारत मोहीम कायम ठेवली आहे.

भारताची आवश्यकता आहे की बहुतेक देशांतील नागरिकांचा वैध पासपोर्ट असला पाहिजे व त्यांच्या दौऱ्यापूर्वी स्थानिक भारतीय दूतावासत प्रवासी व्हिसासाठी अर्ज करावा. प्रवासी थेट टपालाद्वारे किंवा व्यक्तिशः किंवा त्यांच्या स्थानिक प्रवासी सेवा कंपनीद्वारे अर्ज करू शकतात. ई-टूरिस्ट व्हिसासाठी अर्ज करण्यासाठी भारताने अलीकडेच १६८ देशांच्या नागरिकांसाठी ऑनलाईन पद्धत लागू केली आहे.^[८]

भूतान, मालदीव आणि नेपाळच्या नागरिकांना भारतात प्रवेश करण्यासाठी प्रवासी व्हिसा घेण्याची आवश्यकता नाही. अफगाणिस्तान, अर्जेन्टिना, बांगलादेश, उत्तर कोरिया, जमैका, मालदीव, मॉरिशस, मंगोलिया, नेपाळ, दक्षिण आफ्रिका आणि उरुग्वे येथील नागरिकांना भारतीय व्हिसा मिळविताना शुल्क भरणे आवश्यक नाही.

ऑगस्ट २०१९ पर्यंत भारतात ३८ जागतिक वारसा स्थळे आहेत ज्यांना युनेस्को द्वारे मान्यता प्राप्त आहे. १९७२ मध्ये स्थापन झालेल्या युनेस्कोच्या जागतिक वारसा अधिवेशनात वर्णन केल्यानुसार ही सांस्कृतिक किंवा नैसर्गिक वारसा महत्त्वाची स्थाने आहेत.