बसंती दुलाल नागचौधुरी
Indian physicist | |||
| माध्यमे अपभारण करा | |||
 विकिपीडिया | |||
| जन्म तारीख | सप्टेंबर ६, इ.स. १९१७ Dhaka District | ||
|---|---|---|---|
| मृत्यू तारीख | जून २५, इ.स. २००६ | ||
| नागरिकत्व |
| ||
| शिक्षण घेतलेली संस्था |
| ||
| व्यवसाय |
| ||
| नियोक्ता | |||
| पुरस्कार |
| ||
| |||
 | |||
बसंती दुलाल नागचौधुरी (६ सप्टेंबर १९१७ - २५ जून २००६) एक भारतीय भौतिकशास्त्रज्ञ आणि भारत सरकारचे वैज्ञानिक सल्लागार होते. भारतातील अणुभौतिकशास्त्राच्या प्रवर्तकांपैकी एक म्हणून आणि कलकत्ता विद्यापीठात देशाचे पहिले सायक्लोट्रॉन तयार करण्यासाठी ते ओळखले जातात.
१९७० च्या दशकाच्या सुरुवातीस, संरक्षण मंत्रालयाचे वैज्ञानिक सल्लागार आणि विज्ञान आणि तंत्रज्ञानावरील कॅबिनेट समितीचे अध्यक्ष म्हणून नागचौधुरी यांनी भारताच्या पहिल्या अणुचाचणी "स्माइलिंग बुद्धा"मध्ये प्रभावी भूमिका बजावली. त्यांनी भारताच्या बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र कार्यक्रमावर प्रथम व्यवहार्यता अभ्यास सुरू केला. नंतर त्यांनी नियोजन आयोगाचे सदस्य आणि जवाहरलाल नेहरू विद्यापीठाचे कुलगुरू म्हणूनही काम केले.
जीवन
१९४१ मध्ये डॉक्टरेट पूर्ण केल्यानंतर, नागचौधुरी यांनी मेघनाद साहा यांच्या संशोधन गटात सामील होण्यासाठी राजाबाजार विज्ञान महाविद्यालय, कलकत्ता विद्यापीठात आले. १९४९ मध्ये, जेव्हा साहा इन्स्टिट्यूट ऑफ न्यूक्लियर फिजिक्स (SINP) ची स्थापना झाली, तेव्हा नागचौधुरी या संस्थेत संशोधनाशी संलग्न होते, तसेच कलकत्ता विद्यापीठाच्या सायन्स कॉलेजमध्ये शिकवत होते. १९५२ मध्ये साहा यांच्या निवृत्तीनंतर त्यांना SINP चे संचालक म्हणून नियुक्त करण्यात आले. [१]
नागचौधुरी यांच्या संशोधनात न्यूक्लियर आयसोमर्स, प्रेरित रेडिओएक्टिव्हिटी, चेरेन्कोव्ह रेडिएशन आणि नॉनथर्मल प्लाझ्मा यावर लक्ष केंद्रित केले. [२] युनिव्हर्सिटी ऑफ कॅलिफोर्निया, बर्कले येथे डॉक्टरेट करताना त्यांनी सायक्लोट्रॉनच्या प्रणेत्यांसोबत काम केले होते. १९४१ मध्ये भारतात परतण्यापूर्वी, साहाच्या पाठिंब्याने आणि टाटांच्या निधीतून, नागचौधुरी यांनी सायक्लोट्रॉन मॅग्नेटचे भाग कलकत्ता विद्यापीठात पाठवण्याची व्यवस्था केली होती. तथापि, सायक्लोट्रॉनसाठी भागांची दुसरी खेप घेऊन जाणारे जहाज जपानी लोकांनी बुडवले. साहा यांच्या नेतृत्वाखाली आणि नंतर नागचौधुरी यांच्या नेतृत्वाखालील संघाने उर्वरित भाग स्वतः बांधण्याचे काम हाती घेतले. एमिलियो सेग्रेच्या प्रयोगशाळेला भेट दिल्यानंतर १९५४ मध्येच सायक्लोट्रॉन कार्य करू लागला. अशा प्रकारे भारतातील पहिले सायक्लोट्रॉन तयार करण्याचे श्रेय नागचौधुरी यांना जाते. [३]
१९५३ मध्ये, ते मेघनाद साहा यांच्यानंतर कलकत्ता विद्यापीठात भौतिकशास्त्राचे पालित प्राध्यापक म्हणून नियुक्त झाले, हे पद त्यांनी १९५९ पर्यंत सांभाळले होते. [४] ते १९६१-६२ मध्ये अर्बाना-चॅम्पेन येथील इलिनॉय विद्यापीठात व्हिजिटिंग प्रोफेसर होते आणि लिंकन लेक्चरर म्हणून नामांकित झाले होते.
नागचौधुरी यांची १९६९ ते १९७२ या काळात विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या कॅबिनेट समितीचे अध्यक्ष म्हणून नियुक्ती करण्यात आली होती.[१] या काळात त्यांनी संरक्षण मंत्रालयाचे वैज्ञानिक सल्लागार म्हणूनही काम केले. १९७० मध्ये ते नियोजन आयोगाचे सदस्य झाले. १९७० ते १९७४ पर्यंत त्यांनी संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्थेचे वैज्ञानिक सल्लागार म्हणून काम केले.
पुरस्कार
नागचौधुरी यांची १९६४ मध्ये भारतीय राष्ट्रीय विज्ञान अकादमीचे फेलो म्हणून निवड झाली.[५] १९७५ मध्ये त्यांना पद्मविभूषण पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. त्यांना आंध्र विद्यापीठ आणि कानपूर विद्यापीठाकडून मानद डॉक्टरेटही मिळाली.
मृत्यू
नागचौधुरी यांचा २५ जून २००६ रोजी सेरेब्रल इन्फेक्शनने मृत्यू झाला.
संदर्भ
- ^ a b Robert S. Anderson (2010). Nucleus and Nation: Scientists, International Networks, and Power in India. The University of Chicago Press. p. 585. ISBN 9780226019772. 2012-05-16 रोजी पाहिले.
- ^ "INSA News" (PDF) (185). Indian National Science Academy. July–September 2006. 2016-04-28 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2012-05-06 रोजी पाहिले. Cite journal requires
|journal=(सहाय्य) - ^ Robert S. Anderson (2010). Nucleus and Nation: Scientists, International Networks, and Power in India. The University of Chicago Press. p. 139. ISBN 9780226019772. 2012-05-16 रोजी पाहिले.
- ^ "Fellows" (PDF). Indian National Science Academy. 2011-08-18 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2012-05-16 रोजी पाहिले.
- ^ "Dr BD Nag Choudhury". Indian National Science Academy. 15 April 2014 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2012-05-06 रोजी पाहिले.