फुलांचे आध्यात्मिक अर्थ
इतिहास
श्रीमाताजी ऊर्फ मीरा अल्फासा, या श्रीअरविंद आश्रमात त्यांना भेटायला येणाऱ्या साधकांशी संवाद साधण्याचे एक माध्यम म्हणून फुलांचा उपयोग करत असत. अगदी सुरुवातीच्या काळापासूनच त्यांनी फुलांचे आध्यात्मिक अर्थ सांगायला सुरुवात केली होती. अशा रीतीने फुलांची जणू काही एक भाषाच तयार झाली आणि या भाषेच्या माध्यमातून श्रीमाताजी साधकांशी संवाद साधत असत. त्यांनी फुलांना आध्यात्मिक भावसूचक, गुणसूचक नावे दिली होती.
ग्रंथसंपदा
- १९७३ मध्ये प्रकाशित झालेल्या Flowers and Their Messages या पुस्तकामध्ये एकंदर ८७९ फुलांचे आध्यात्मिक अर्थ देण्यात आले आहेत.
- इ. स. २००० मध्ये The Spiritual Significance of Flowers या नावाने आणखी एक पुस्तक प्रकाशित केले गेले, त्यामध्ये फुलांच्या शास्त्रीय नावांची भर घालण्यात आली आहे तसेच आणखी १९ फुलांचे अर्थ नव्याने देण्यात आले आहेत.
| क्र. | शास्त्रीय नाव | आध्यात्मिक अर्थ | आध्यात्मिक अर्थ (इंग्रजी) | प्रचलित नाव | छायाचित्र |
|---|---|---|---|---|---|
| ०१ | Abutilon indicum | अभिवचन | Mental Promise | पेटारी |  |
| ०२ | Arrhostoxylum costatum | वीराला उचित कृती | Heroic Action | ||
| ०३ | Amaranthus caudatus | कृतीमधील निर्भयता | Fearlessness in Action | राजगिरा, उनाडभाजी |  |
| ०४ | Anthocephalus cadamba | अतिमानसिक सूर्य | Supramental Sun | कदंब, निपा (संस्कृत) [१] |  |
| ०५ | Asclepias curassavica | भौतिक मनाने अतिमानसिक प्रकाशाला दिलेला प्रतिसाद | Response of the Physical Mind to the Supramental Light | पिवळा चित्रक / हळदीकुंकू |  |
| ०६ | Asparagus racemosus | आत्मसमर्पणातून उदयाला येणारे सौंदर्य | Beauty Arising from Consecration | शतावरी |  |
| ०७ | Atalantia monophylla | इच्छाविरहितता | Absence of Desire | माकडलिंबू |  |
| ०८ | Barringtonia asiatica | अतिमानसिक कृती | Supramental Action |  | |
| ०९ | Begonia | संतुलन | Balance | काप्रू | |
| १० | Bixa orellana | एक नवीन जगत् | New World | शेंदरी | |
| ११ | Bougainvillea | संरक्षण | Protection | बोगनवेल | |
| १२ | Brownea coccinea | विश्वावर अधिराज्य गाजविणारे ईश्वरी प्रेम | Divine Love Governing the World | ||
| १३ | Belamcanda chinensis. Deep orange | ईश्वराविषयी आत्मीयता | Attachment to the Divine | ||
| १४ | Butea monosperma | अतिमानसिक साक्षात्काराचा आरंभ | Beginning of the Supramental Realisation | पळस | |
| १५ | Canna indica | ईश्वराशी सख्यत्व | Friendship with the Divine | ||
| १६ | Carnation | सहयोग | Collaboration | ||
| १७ | Castanospermum australe | जडभौतिकामध्ये कार्यकारी असलेले 'प्रकाशाचे मन' | Mind of Light Acting in Matter | ||
| १८ | Cattleya Orchid | जीवनाची साध्यपूर्ती | The Aim of Existence is Realised | ऑर्किड | |
| १९ | Celosia argentea | अभिव्यक्तीचा सुकाळ | Abundant Expression | ||
| २० | Combretum fruticosum | जीवनामध्ये कृतीचे संघटन | Organisation of Action in Life | ||
| २१ | Couroupita guianensis | समृद्धी | Prosperity [१] | कैलासपती |  |
| २२ | Cucurbita maxima | विपुलता | Abundance | लाल भोपळ्याचे फूल | |
| २३ | Dahlia - White | अतिमानवता | Superhumanity | डेलिया (पांढरा) |  |
| २४ | Delonix regia | साक्षात्कार | Realisation | गुलमोहर | |
| २५ | Eucalyptus | अहंकाराचे निर्मूलन | Abolition of the Ego | निलगिरी | |
| २६ | Galanthus nivalis 'Viridapicis' | पुनरुज्जीवनाचे अभिवचन | Promise of Renewal | सर्पगंधा | |
| २७ | Gazania | स्पष्टतेच्या शोधात | Seeking for clarity | ||
| २८ | Golden hibiscuses | अतिमानसिक सौंदर्य | Supramental Beauty | सोनेरी जास्वंद | |
| २९ | Gomphrena globosa - purple Amaranth | अमर्त्यत्व | Immortality | ||
| ३० | Gossypium | भौतिक समृद्धी | Material Abundance | कार्पास, कपाशी | |
| ३१ | Hedychium - White | सत्-चित्-आनंद | Sat-Chit-Anand | सोनटक्का | |
| ३२ | Helichrysum orientale | पृथ्वीवर अतिमानसिक अमरत्व | Supramental Immortality upon Earth [१] | ||
| ३३ | Hibiscus Mutabilis | ईश्वरी | The Divine Grace | ||
| ३४ | Hibiscus rosa-sinensis | अतिमानसिक प्रेमाचे सौंदर्य | Beauty of Supramental love | जास्वंद | |
| ३५ | Hibiscus rosa-sinensis 'Debbie Ann' | नव-निर्मितीचे सौंदर्य | Beauty of the New Creation | जास्वंद (गुलाबी रंग) | |
| ३६ | Hygrophila auriculata | ईश्वराच्या पहिल्या संपर्काने जागृत होणाऱ्या भावना | The Emotions Awake To The First Contact With The Divine | तालीमखाना |  |
| ३७ | Hymenantherum | साधेपणा | Simplicity | ||
| ३८ | Ipomoea | सौंदर्यपूर्ण सुंदरता | Aesthetic Beauty | मॉर्निग ग्लोरी | |
| ३९ | Ixora pavetta | सरळपणा | Straightforwardness | ||
| ४० | Jasminum | शुद्धता, निर्मळता | Purity | जाई | |
| ४१ | Jatropha podagrica | अतिमानसिक कृतीला अवचेतनेकडून मिळालेला पहिला प्रतिसाद | First Response of the Subconscient to the Supramental Action | ||
| ४२ | Lagenaria siceraria | भावनिक समृद्धी | Emotional Abundance | दुधी भोपळ्याचे फूल | |
| ४३ | Lantana | पेशींमधील भावनिक सौंदर्य | Emotional Beauty in the Cells | तणतणी, घाणेरी | |
| ४४ | Leonotis nepetifolia (L.) R. Br., Labiatae. | आरोहण | Ascension | दीपमाळ |  |
| ४५ | Erysimum cheiri (L.) | आशावाद | Optimism | ||
| ४६ | Malvaviscus arboreus (Red) | ईश्वरी सांभाळ | Divine Solicitude | मिर्ची जास्वंद | |
| ४७ | Memecylon tinctorium | चमत्कार | Miracle | अंजनी | |
| ४८ | Michelia alba. Ivory white | ईश्वरी हास्य | Divine Smile | चंपा, चाफा | |
| ४९ | Millingtonia hortensis | रुपांतरण | Transformation | बुचाची फुले | |
| ५० | Mimusops elengi | परिपूर्ती, सिद्धी | Accomplishment | बकुळीची फुले | |
| ५१ | Mirabilis jalapa | दिलासा | Solace | गुलबक्षी | |
| ५२ | Mirabilis jalapa - Yellow | मनातील दिलासा | Solace in the Mind | गुलबक्षी (पिवळा रंग) | |
| ५३ | Mirabilis jalapa - Pink | प्राणातील दिलासा | Solace in the Vital | गुलबक्षी (गुलाबी रंग) | |
| ५४ | Mirabilis jalapa - White | पूर्ण दिलासा | Integral Solace | गुलबक्षी (पांढरा रंग) | |
| ५५ | Myrtus communis. White | केवळ ईश्वरासाठीच जगणे | To Live Only For the Divine | विलायती मेंदी, फिरंगी मेथी, गंधमालती |  |
| ५६ | Nelumbo nucifera 'Alba' | अदिती - दिव्य चेतना | Aditi-the Divine Consciousness | कमळ |  |
| ५७ | Nelumbo nucifera | अवतार | Avatar- the Supreme Manifested in a Body upon Earth | अरविंद |  |
| ५८ | Nerium oleander | मिथ्यत्वाचे समर्पण | Surrender of All Falsehood | कण्हेर |  |
| ५९ | Nyctanthes arbor-tristis | अभीप्सा | Aspiration | प्राजक्त, पारिजातक, शेफाली |  |
| ६० | Ocimum tenuiflorum | भक्ती | Devotion | तुळस |  |
| ६१ | Operculina turpethum | ईश्वरी कृपेची हाक | Call of the Divine Grace | ||
| ६२ | Pandanus tectorius | तपोनिष्ठ विशुद्धता | Ascetic Purity | केवडा |  |
| ६३ | Petunia Xhybrida | कृतीमधील उत्साह | Enthusiasm in Action | ||
| ६४ | Passiflora vitifolia HBK | ईश्वरी कार्याचे साधन बनण्याची इच्छा बाळगणारी शक्ती | Power aspiring to become an instrument for the divine work | रक्त कृष्णकमळ | |
| ६५ | Plumbago auriculata 'Alba' | ईश्वरी सान्निध्याच्या शोधात असणारी चेतना | Consciousness seeking for the presence | चित्रक |  |
| ६६ | Plumeria Obtusa | व्यक्तीच्या प्रत्येक घटकामध्ये मानसिक परिपूर्णत्व | Psychological Perfection in all parts of the being. | ||
| ६७ | Plumeria rubra | मानसिक परिपूर्णत्व | Psychological Perfection | चाफा |  |
| ६८ | Polianthes tuberosa - White | नव-निर्मिती | New Creation | निशिगंध, गुलछडी |  |
| ६९ | Portulaca grandiflora | श्रीअरविंदांची करुणा | Sri Aurobindo's Compassion | ||
| ७० | Punica granatum | दिव्य प्रेम | Divine Love | डाळिंबाचे फूल |  |
| ७१ | Rhodedendron | सौंदर्याची रेलचेल | Abundance of Beauty | ऱ्होडोडेंड्रॉन | |
| ७२ | Rosa | मानवी वासनाविकारांचे ईश्वरविषयक प्रेमामध्ये रूपांतर | Human passions changed into love for the Divine | लाल गुलाब | |
| ७३ | Scabiosa atropurpurea | आशीर्वाद | Blessings | पिनकुशन फ्लॉवर, इजिप्शियन गुलाब | |
| ७४ | Sesbania grandiflora | साक्षात्काराचा आरंभ | Beginning of Realisation | हादगा / अगस्ता | |
| ७५ | Strophanthus (White & Purple) | आविष्करणाचे किरणोत्सर्जन | Radiation of the Manifestation | ||
| ७६ | Stemmadenia litoralis | कृतीमधील शुद्धता | Purity in Action | ||
| ७७ | Tabernaemontana divaricata | मानसिक शुद्धता | Mental Purity | तगर |  |
| ७८ | Thevetia peruviana | मन | Mind | बिट्टीची फुले (पिवळा रंग) |  |
| ७९ | Tradescantia spathacea. White | ईश्वरी उपस्थिती | Presence | ||
| ८० | Viscum album | चैतन्याची खूण | Sign of the Spirit | ||
| ८१ | Leucanthemum Xsuperbum | सर्जक शब्द | Creative Word | डेझी | |
| ८२ | zephyranthes | प्रार्थना | Prayer [१] | लिली | |
| ८३ | Zinnias | सहनशक्ती | Endurance | झिनिया | |
| ८४ | Passiflora Incarnata X cincinnata 'Incens' (Passion Flower) | निश्चल-नीरवता | Silence | ||
| ८५ | Achimenes Grandiflora (Monkey-faced Pansy) | प्राणामधील निश्चल-नीरवता | Silence in the Vital | ||
| ८६ | Passiflora Foetida (Running Pop) | समग्र निश्चल-नीरवता | Integral Silence | वेल-घाणी? | |
| ८७ | Linaria Maroccana (Toadflax) | बोलकी नीरवता | Expressive Silence | ||
| ८८ | Eranthemum pulchellum (Blue Sage) | मनामध्ये निश्चल-निरवतेविषयी असलेली अभीप्सा / आस | Aspiration for Silence in the mind | (हिंदी) गुलशाम |  |
| ८९ | Proiphys amboinesis (Brisbane Lily) | आध्यात्मिकतेबद्दलची आस | Silver | ||
| ९० | Vittadinia triloba (Creeping Daisy) | समग्र साधेपणा | Integral simplicity | ||
| ९१ | Catharanthus roseus (Madagascar Periwinkle) | अखंडितपणे चाललेली प्रग्रती | Uninterrupted spamodic progress | सदाफुली |  |
| ९२ | Mimosa pudica ( Touch-me-not) | प्राणिक संवेदनशीलता | Vital sensitivity | लाजाळू, लाजवंती |  |
| ९३ | Melampodium paludosum (Gold Medallion Flower) | खऱ्या मानसिक प्रामाणिकपणाचा उदय | Birth of true mental sincerity | बटर डेझी |  |
| ९४ | Malvaviscus arboreus (Turk's Cap) | ईश्वरी अनुध्यान | Divine Solicitude | जास्वंद |  |
| ९५ | Malvaviscus arboreus (Turk's Cap) | योग्य रीतीने आकलन झालेले ईश्वरी अनुध्यान | Divine Solicitude rightly understood | जास्वंद |  |
| ९६ | Thymophylla tenuiloba (Golden Fleece) | मानसिक साधेपणा | Mental Simplicity | ||
| ९७ | Oxalis (Sorrel) | प्राणामधील विनम्र साधेपणा | Candid simplicity in the vital | ||
| ९८ | Aster amellus (Italian Aster) | साधा प्रामाणिकपणा | Simple sincerity | ||
| ९९ | Solidago (Goldenrod) | मानसिक प्रामाणिकपणा | Mental Sincerity | ||
| १०० | Aster amellus (Italian Aster) (Lavender pink) | भावनिक प्रामाणिकपणा | Emotional Sincerity | ||
| १०१ | Aster amellus (Italian Aster) (Lavendar blue) | प्राणामधील प्रामाणिकपणा | Sincerity in the Vital | ||
| १०२ | Phlox drummondlii (Annual Phlox) (Colourful) | कार्यातील कुशलता | Skill in work | ||
| १०३ | Phlox drummondil (Annual Phlox) (Pink) | अंतरात्मिक कार्यातील कुशलता | Skill in psychic work | ||
| १०४ | Phlox drummordii (Annual Phlox) (Yellow) | मानसिक कार्यातील कुशलता | Skill in mental work | ||
| १०५ | Phlox drummondii (Annual Phlox) (Small white) | कार्यामधील भावनिक कुशलता | Emotional skill in work | ||
| १०६ | Phlox drummondii (Annual Phlox) (Carmine red) | कार्यामधील शारीरिक कुशलता | Physical skill in work | ||
| १०७ | Phlox drummondii (Annual Phlox) (Bright red) | भौतिक कार्यातील कुशलता | Skill in Material work | ||
| १०८ | Phlox drummondii (Annual Phlox) (Small White) | समग्र कार्यातील कुशलता | Skill in integral work | ||
| १०९ | Phlox drummondii (Annual Phlox) | कार्यातील तेजस्वी कुशलता | Radiating skill in work | ||
| ११० | Prunus subhirtella (Oriental Cherry) | सौंदर्याचे हास्य | Smile of beauty | ||
| १११ | Hibiscus micranthus (Tiny flower Hibiscus) | चिरंतन हास्य | Eternal smile | ||
| ११२ | Michelia alba (White Champaca) | ईश्वरी हास्य | Divine smile | पांढरा चाफा |  |
| ११३ | Delphinium (Larkspur) | आकाशरोहण | Soaring | ||
| ११४ | Rosa canina (Dog Rose) | प्रकृतीचे अंतरात्मिक आकाशरोहण | Psychic soaring of Nature | ||
| ११५ | Mirabilis jalapa (Marvel of Peru) | सांत्वन | Solace | गुलबक्षी (रंगीबेरंगी) |  |
| ११६ | Amaranthus caudatus (Velvet Flower) | प्राणामधील प्रदीप्त सामर्थ्य | Illumined strength in the vital | ||
| ११७ | Alcea rosea (Hollyhock) | प्राणाचे समग्र अर्पण | Integral offering of the vital |  | |
| ११८ | Mirabilis jalapa (Marvel of Peru) (Yellow) | मनामधील सांत्वन | Solace in the mind | गुलबक्षी (पिवळा रंग) |  |
| ११९ | Mirabilis jalapa (Marvel of Peru) (Magenta) | प्राणामधील सांत्वन | Solace in the vital | गुलबक्षी |  |
| १२० | Mirabilis jalapa (Marvel of Peru) (White) | समग्र सांत्वन | Integral Solace | गुलबक्षी (पांढरा रंग) |  |
| १२१ | Solenostemon scutellarioides (Coleus) | प्राणामधील सामर्थ्य | Strength in the vital | ||
| १२२ | Chrysanthemum | विशेष तपशीलवर ऊर्जा | Specialised detailed energy | ||
| १२३ | Asparagus densiflorus 'Sprengeri' | आध्यात्मिक वाणी | Spiritual Speech | ||
| १२४ | Terminalia catappa (Tropical Almond) | आध्यात्मिक अभीप्सा | Spiritual Aspiration | ||
| १२५ | Leontopodium alpinum (Edelweiss) | आध्यात्मिक सौंदर्य | Spiritual Beauty | ||
| १२६ | Pelargonium (Geranium) | आध्यात्मिक आनंद | Spiritual Happiness | ||
| १२७ | Salvia (Sage) | आध्यात्मिकतेविषयी अभीप्सा | Aspiration for spirituality | ||
| १२८ | Salvia leucantha (Mexican Bush Sage) | स्वतःचे आध्यात्मिकीकरण होऊ देण्यासाठी प्राणाची संमती | The vital consenting to be spiritualised. | ||
| १२९ | Salvia spendens (Scarlet Sage) | स्वतःचे आध्यात्मिकीकरण होऊ देण्यासाठी जडद्रव्याची संमती | Matter consenting to be spiritualised | ||
| १३० | Dendrophthoe fatcata (Honey Suckled mistletoe) | Mental Spirit of imitation | |||
| १३१ | Hiptage benghalensis (Hiptage) | आध्यात्मिक यश | Spiritual success | ||
| १३२ | Pandanus tectorius (Pandanus Palm) | आध्यात्मिक सुगंध | Spiritual perfume | केवडा | |
| १३३ | Russelia sarmentosa (Antiqua Sage) | भौतिकामध्ये आध्यात्मिक अभीप्सा | Spiritual aspiration in the physical | ||
| १३४ | Petrea volubilis (Purple Wreath) | उपचाराची आध्यात्मिक शक्ती | Spiritual power of healing |  | |
| १३५ | Citharexylum (Fiddle Wood) | आध्यात्मिक आरोहण | Spiritual Assension | ||
| १३६ | Tithonia rotundifolia (Mexican Sunflower) | पूर्णपणे ईश्वराभिमुख झालेली शारीर-चेतना | Physical consciousness turned entirely towards the Divine | ||
| १३७ | Psidium guajava (Common Guava) | स्थैर्य | Steadfastness | ||
| १३८ | Areca Catechu (Betal palm) | स्थिर प्राणिकता | Steadfast Vitality | ||
| १३९ | Bombax ceiba (Red silk cotton tree) | जडभौतिक चेतनेमध्ये असलेले सघन स्थैर्य | Solid steadfastness in the material consciousness | काटेसावर |  |
| १४० | Ixora pavetta (Torch Tree) | स्पष्टवक्तेपणा | Straightforwardness | ||
बाह्य दुवे
http://www.blossomlikeaflower.com/
https://motherandsriaurobindo.in/The-Mother/spiritual-significance-of-flowers/
संदर्भ
Flowers and their spiritual significance, ISBN - 9788170600282