पार्श्वनाथ

भगवान पार्श्वनाथ हे जैन धर्माचे तेविसावे (२३ वे) तीर्थंकर आहेत. जैन ग्रंथांनुसार, काल चक्राचा अवरोही भाग, अवसर्पिणी, सध्या गतिमान आहे आणि त्याच्या चौथ्या युगात २४ तीर्थंकरांचा जन्म झाला. पार्श्वनाथ हे जैन धर्मातील २३ वे तीर्थंकर होते.^[१]

यांचा जन्म वाराणसी ( काशी ) उत्तरप्रदेश येथे इक्ष्वाकू वंशात झाला. त्यांचे पिता 'राजा अश्वसेन होते. अश्वसेन काशी जनपदाचे राजे होते. तीर्थंकर पार्श्वनाथ यांचा जन्म सुमारे २,९०० वर्षांपूर्वी वाराणसी येथे झाला. वाराणसीमध्ये अश्वसेन नावाचा इक्ष्वाकु वंशाचा राजा होता. त्यांची राणी वामा हिने पौष कृष्ण एकादशीच्या दिवशी एका प्रतापी पुत्राला जन्म दिला, ज्याच्या अंगावर नागाचे चिन्ह होते. गरोदरपणात वामा देवीला एकदा स्वप्नात साप दिसला होता, म्हणून त्या मुलाचे नाव 'पार्श्व' ठेवले गेले. त्यांचे सुरुवातीचे आयुष्य राजपुत्र म्हणून व्यतीत झाले. एके दिवशी पार्श्वाने आपल्या वाड्यातून पाहिले की पूर्वासी पूजेचे साहित्य घेऊन दुसरीकडे जात आहेत. तेथे गेल्यावर त्याने पाहिले की एक तपस्वी पंचाग्नी जाळत आहे, आणि अग्नीत सर्पांची जोडी मरत आहे, तेव्हा पार्श्व म्हणाले - 'निर्दयी' धर्माचा काही उपयोग नाही.

तीर्थंकर पार्श्वनाथांनी वयाच्या ३०व्या वर्षी घर सोडले आणि जैनेश्वरी दीक्षा घेतली आणि ब्रह्मचारी झाले.

काशीमध्ये ८३ दिवसांच्या कठोर तपश्चर्येनंतर ८४ व्या दिवशीच त्यांना आत्मज्ञान प्राप्त झाले. त्यांनी पुंद्र, ताम्रलिप्त इत्यादी अनेक देशांना भेटी दिल्या. ताम्रलिप्तामध्ये त्यांचा शिष्य झाला. पार्श्वनाथांनी चतुर्विध संघाची स्थापना केली, त्यात मुनी, आर्यिका, श्रावक, श्राविका आहेत आणि आजही जैन समाज याच स्वरूपात आहे. प्रत्येक गण गांधाराखाली काम करत असे. सर्व अनुयायी, पुरुष किंवा महिला, समान मानले गेले. सारनाथ जैन-आगम ग्रंथात सिंहपूर म्हणून प्रसिद्ध आहे. येथेच जैन धर्माचे 11 वे तीर्थंकर श्रेयांसनाथ यांचा जन्म झाला आणि त्यांनी त्यांच्या अहिंसा धर्माचा प्रचार केला. ज्ञानप्राप्तीनंतरच, तीर्थंकर पार्श्वनाथ यांनी जैन धर्माच्या चार मुख्य व्रतांची शिकवण दिली - सत्य, अहिंसा, अस्तेय आणि अपरिग्रह.

शेवटी, आपले निर्वाण जवळ आले आहे हे जाणून, श्री सम्मेद शिखरजी (झारखंडमधील पारसनाथ टेकडी) येथे गेले जेथे श्रावण शुक्ल सप्तमीला त्यांना मोक्ष प्राप्त झाला. भगवान पार्श्वनाथांच्या वैश्विकतेचा सर्वात मोठा पुरावा म्हणजे आजही सर्व तीर्थंकरांच्या मूर्ती आणि प्रतीकांमध्ये पार्श्वनाथांचे प्रतीक सर्वोच्च आहे. आजही पार्श्वनाथांच्या अनेक चमत्कारिक मूर्ती देशभरात विराजमान आहेत. ज्याची गाथा आजही जुने लोक सांगतात. असे मानले जाते की महात्मा बुद्धांचे बहुतेक पूर्वज देखील पार्श्वनाथ धर्माचे अनुयायी होते.

जैन ग्रंथात तीर्थंकर पार्श्वनाथाचे नऊ पूर्वजन्मांचे वर्णन आहे. पहिल्या जन्मात ब्राह्मण, दुसऱ्या जन्मात हत्ती, तिसऱ्या जन्मात देवता, चौथ्या जन्मात राजा, पाचव्या जन्मात देव, सहाव्या जन्मात चक्रवर्ती सम्राट आणि सातव्या जन्मात देवता, आठव्या जन्मात राजा आणि इंद्र (स्वर्ग) राजा. नवव्या जन्मी, त्यानंतर दहाव्या जन्मात त्यांना तीर्थंकर होण्याचे भाग्य लाभले. मागील जन्मांचे संचित पुण्य आणि दहाव्या जन्माच्या तपाचे परिणाम म्हणून ते तीर्थंकर झाले.