Jump to content

पर्यावरणीय संघर्ष

पर्यावरणीय संघर्ष हा पर्यावरणीय संसाधनांच्या गैरव्यवस्थापनामुळे पर्यावरणाच्या ऱ्हासामुळे होणारा संघर्ष आहे. [१]यामध्ये सहसा अनेक पक्ष गुंतलेले असतात, ज्यात पर्यावरण रक्षकांचा समावेश असतो ज्यांना पर्यावरणाचे रक्षण करायचे असते आणि ज्यांना इतर कशासाठी तरी पर्यावरणाचे गैरव्यवस्थापन करायचे असते उदाहरणार्थ उत्खनन उद्योग .[२]पर्यावरणीय संसाधनांच्या गैरव्यवस्थापकामुळे अक्षय स्त्रोतांचा अतिवापर करणे किंवा उपसा करणे (म्हणजे जास्त मासेमारी किंवा जंगलतोड ) , ज्यामुळे प्रदूषण आणि इतर बाबींना प्रतिसाद देण्याच्या पर्यावरणाच्या क्षमतेवर जास्त ताण येतो किंवा मानव आणि निसर्गासाठी राहण्याची जागा खराब होत आहे.[३]

वारंवार हे संघर्ष स्थानिक लोकांच्या हक्कांशी संबंधित पर्यावरणीय न्यायाच्या मुद्द्यांवर लक्ष केंद्रित करतात, शेतकऱ्यांचे हक्क किंवा इतर उपजीविकेला धोका, जसे की मच्छीमार किंवा समुद्रातील नैसर्गिक संसाधनांवर अवलंबून असलेल्या समुदायांचे. [४] पर्यावरणीय संघर्ष, विशेषतः पर्यावरणीय स्थलांतरित किंवा भू-राजकीय विवाद निर्माण करण्यासाठी ज्या समुदायांना विस्थापित केले गेले आहे अशा संदर्भांमध्ये, इतर संघर्ष, हिंसा किंवा नैसर्गिक आपत्तीच्या प्रतिसादाची जटिलता वाढवू शकते. [५] [६] [७]

वारंवारता आणि संघर्षांचे प्रकार

पर्यावरण रक्षक अनेक प्रकारच्या युक्त्या वापरतात
बहुतेक पर्यावरणीय संघर्ष खाण, ऊर्जा आणि कचरा विल्हेवाट या क्षेत्रात आहेत.

पर्यावरण न्याय अॅटलस (EJAtlas) मध्ये आढळलेल्या 2020 च्याशोधनिबंधामध्ये , 2743 हून अधिक संघर्षांमध्ये पर्यावरण रक्षकांचे युक्तिवाद आणि चिंता अधोरेखित केल्या. [४] विश्लेषणात असे आढळून आले की औद्योगिक क्षेत्रांचे संघर्ष हे पर्यावरणीय संघर्षांमध्ये सर्वाधिक वारंवार होते. ज्यात खाण क्षेत्र (21%), जीवाश्म ऊर्जा क्षेत्र (17%), बायोमास आणि जमीन वापर (15%) आणि जल व्यवस्थापन (14%) यांचा समावेश होता . [४] नोंदवलेल्या 13% प्रकरणांमध्ये पर्यावरण रक्षकांच्या हत्या झाल्या. [४]

उच्च आणि कमी उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये आढळलेल्या संघर्षाच्या प्रकारांमध्ये देखील विशेष फरक होता. ज्यात कमी उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये संरक्षण, बायोमास आणि जमीन आणि जल व्यवस्थापनाबाबत अधिक संघर्ष होता , तर उच्च उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये जवळजवळ निम्मे संघर्ष कचऱ्याचे व्यवस्थापन, पर्यटन, अणुऊर्जा, औद्योगिक क्षेत्रे आणि इतर पायाभूत सुविधा प्रकल्प यावर केंद्रित होते. [४] अभ्यासात असेही आढळून आले आहे की बहुतेक संघर्ष स्वयं-संघटित स्थानिक गटांकडून सुरू होतात जे उल्लंघनापासून बचाव करतात, आणि ज्यांचे अहिंसक डावपेचांवर लक्ष केंद्रित असते.. [४]

स्वदेशी हक्कांचे रक्षण करण्यावर लक्ष केंद्रित करणारे जल संरक्षक आणि जमीन रक्षकांना इतर संघर्षांच्या तुलनेत खूप जास्त दराने गुन्हेगार केले जाते. [४]

संघर्ष निराकरण

पर्यावरणीय संघर्ष निराकरण नावाचे संघर्ष निराकरणाचे एक वेगळे क्षेत्र, पर्यावरणीय संघर्ष कमी करण्यासाठी आणि निराकरण करण्यासाठी सहयोगी पद्धती विकसित करण्यावर लक्ष केंद्रित करते. [८] सरावाचे क्षेत्र म्हणून, संघर्ष निराकरणावर काम करणारे लोक सहयोगावर आणि भागधारकांमध्ये एकमत निर्माण करण्यावर लक्ष केंद्रित करतात. [८] अशा ठराव प्रक्रियेच्या विश्लेषणात असे आढळून आले की सर्व पक्षांशी पुरेसा सल्लामसलत हाच यशस्वी निराकरणाचा सर्वोत्तम अंदाजकर्ता होता. [९]

टीका

काही विद्वान पर्यावरण संघर्षाच्या वर्णनात वापरल्या जाणाऱ्या नैसर्गिक संसाधनांवर टीका करतात. [१०] बहुतेकदा हे दृष्टिकोन नैसर्गिक वातावरणाच्या व्यापारीकरणावर लक्ष केंद्रित करतात जे निरोगी वातावरणाचे मूलभूत मूल्य मान्य करत नाहीत. [१०]

हे सुद्धा पहा

  • पर्यावरण संघर्ष निराकरणासाठी यूएस संस्था
  • संघर्ष आणि पर्यावरणाची यादी
  • पर्यावरणीय वितरण संघर्ष

संदर्भ

  1. ^ Scheidel, Arnim; Del Bene, Daniela; Liu, Juan; Navas, Grettel; Mingorría, Sara; Demaria, Federico; Avila, Sofía; Roy, Brototi; Ertör, Irmak (2020-07). "Environmental conflicts and defenders: A global overview". Global Environmental Change. 63: 102104. doi:10.1016/j.gloenvcha.2020.102104. ISSN 0959-3780. PMC 7418451. PMID 32801483. |date= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)
  2. ^ Scheidel, Arnim; Del Bene, Daniela; Liu, Juan; Navas, Grettel; Mingorría, Sara; Demaria, Federico; Avila, Sofía; Roy, Brototi; Ertör, Irmak (2020-07). "Environmental conflicts and defenders: A global overview". Global Environmental Change (इंग्रजी भाषेत). 63: 102104. doi:10.1016/j.gloenvcha.2020.102104. ISSN 0959-3780. |date= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)
  3. ^ Ng, Yew-Kwang; Wills, Ian (2009-11-17). WELFARE ECONOMICS AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT – Volume II (इंग्रजी भाषेत). EOLSS Publications. ISBN 978-1-84826-010-8.
  4. ^ a b c d e f g Scheidel, Arnim; Del Bene, Daniela; Liu, Juan; Navas, Grettel; Mingorría, Sara; Demaria, Federico; Avila, Sofía; Roy, Brototi; Ertör, Irmak (2020-07-01). "Environmental conflicts and defenders: A global overview". Global Environmental Change (इंग्रजी भाषेत). 63: 102104. doi:10.1016/j.gloenvcha.2020.102104. ISSN 0959-3780. PMC 7418451. PMID 32801483.
  5. ^ "Environment, Conflict and Peacebuilding". International Institute for Sustainable Development (इंग्रजी भाषेत). 2022-02-18 रोजी पाहिले.
  6. ^ Libiszewski, Stephan. "What is an Environmental Conflict?." Journal of Peace Research 28.4 (1991): 407-422.
  7. ^ Mason, Simon; Spillman, Kurt R (2009-11-17). "Environmental Conflicts and Regional Conflict Management". WELFARE ECONOMICS AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT – Volume II (इंग्रजी भाषेत). EOLSS Publications. ISBN 978-1-84826-010-8.
  8. ^ a b Dukes, E. Franklin (2004). "What we know about environmental conflict resolution: An analysis based on research". Conflict Resolution Quarterly (इंग्रजी भाषेत). 22 (1–2): 191–220. doi:10.1002/crq.98. ISSN 1541-1508.
  9. ^ Emerson, Kirk; Orr, Patricia J.; Keyes, Dale L.; Mcknight, Katherine M. (2009). "Environmental conflict resolution: Evaluating performance outcomes and contributing factors". Conflict Resolution Quarterly (इंग्रजी भाषेत). 27 (1): 27–64. doi:10.1002/crq.247. ISSN 1541-1508.
  10. ^ a b "Environmental Conflict: A Misnomer?". E-International Relations (इंग्रजी भाषेत). 2016-05-12. 2022-02-18 रोजी पाहिले.