Jump to content

निसर्गाचे सौंदर्यशास्त्र

निसर्गाचे सौंदर्यशास्त्र हे तात्विक नैतिकतेचे उप-शाखा आहे आणि नैसर्गिक वस्तूंचा त्यांच्या सौंदर्याच्या दृष्टीकोनातून अभ्यास करण्याचा संदर्भ देते.

इतिहास

निसर्गाचे सौंदर्यशास्त्र हे तत्वज्ञानाच्या नैतिकतेचे उप-शाखा म्हणून विकसित झाले. १८ व्या आणि १९ व्या शतकात, निसर्गाच्या सौंदर्यशास्त्राने बिनधास्तपणाच्या संकल्पना, चित्रे आणि सकारात्मक सौंदर्यशास्त्राच्या कल्पनेची ओळख करून दिली. [१] निसर्गाच्या पहिल्या मोठ्या घडामोडी १८ व्या शतकात घडल्या. अनास्थेची संकल्पना अनेक विचारवंतांनी स्पष्ट केली होती. अँथनी ऍशले-कूपर यांनी सौंदर्याच्या कल्पनेला वैशिष्ट्यीकृत करण्याचा एक मार्ग म्हणून संकल्पना सादर केली, नंतर फ्रान्सिस हचेसन यांनी वाढविली, ज्यांनी सौंदर्याच्या अनुभवातून वैयक्तिक आणि उपयुक्ततावादी हितसंबंध आणि संघटनांना वगळण्यासाठी तिचा विस्तार केला. [२] ही संकल्पना पुढे आर्किबाल्ड ॲलिसनने विकसित केली होती ज्याने तिला एका विशिष्ट मनःस्थितीचा संदर्भ दिला. [२]

सिद्धांत

निस्पृहतेच्या सिद्धांताने तीन संकल्पनांच्या दृष्टीने निसर्गाच्या सौंदर्यशास्त्राच्या परिमाणांना चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी दरवाजे उघडले:

  1. सुंदरची कल्पना: हे काबूत ठेवलेल्या आणि लागवड केलेल्या युरोपियन बागा आणि लँडस्केप्सवर लागू होते [३]
  2. उदात्ततेची कल्पना: याने पर्वत आणि वाळवंट यांसारख्या निसर्गाच्या धोक्याची आणि भयानक बाजू स्पष्ट केली; तथापि, जेव्हा ते निस्पृहतेच्या दृष्टीकोनातून पाहिले जाते, तेव्हा त्याची भीती किंवा दुर्लक्ष करण्याऐवजी सौंदर्याने प्रशंसा केली जाऊ शकते [३]
  3. नयनरम्य ही संकल्पना: "नयनरम्य" या शब्दाचा अर्थ "चित्रासारखा" असा होतो, जिथे नैसर्गिक जगाचा अनुभव घेतला जातो जणू ते कलासदृश दृश्यांमध्ये विभागले गेले आहे [३]
  4. सुंदर म्हणून अनुभवलेल्या वस्तू लहान, गुळगुळीत आणि गोरा रंगाच्या असतात. [४] : १७-१८ याउलट, उदात्त म्हणून पाहिलेल्या वस्तू शक्तिशाली, तीव्र आणि भयानक असतात. नयनरम्य वस्तू हे दोन्हीचे मिश्रण आहे, जे वैविध्यपूर्ण आणि अनियमित, समृद्ध आणि बलवान आणि अगदी दोलायमान म्हणून पाहिले जाऊ शकते. [४] : १७-१८ 

२१ व्या शतकातील घडामोडी

निसर्गाच्या संज्ञानात्मक आणि गैर-संज्ञानात्मक दृष्टीकोनांनी त्यांचे लक्ष नैसर्गिक वातावरणापासून मानव आणि मानव-प्रभावित वातावरणाच्या विचाराकडे निर्देशित केले आहे आणि दैनंदिन जीवनातील सौंदर्यात्मक तपासणी विकसित केली आहे. (कार्लसन आणि लिंटॉट, २००७ ; पार्सन्स २००८a; कार्लसन २०१०) [५]

मानवी दृष्टीकोन आणि निसर्गाशी नाते

आर्ट ऑब्जेक्टच्या सादृश्यामुळे लोकांची चूक होऊ शकते. उदाहरणार्थ, सँडिल क्रेन ही कला वस्तू नाही; कला वस्तु म्हणजे सँडहिल क्रेन नाही. खरं तर, कला वस्तूला कलाकृती म्हणायला हवे. [६] क्रेन स्वतःच वन्यजीव आहे आणि ती कला वस्तू नाही. हे सायटोच्या संज्ञानात्मक दृश्याच्या व्याख्येशी संबंधित असू शकते. विस्तृतपणे, क्रेन यलोस्टोनसारख्या विविध परिसंस्थांमधून जगते. निसर्ग ही एक सजीव प्रणाली आहे ज्यामध्ये प्राणी, वनस्पती आणि इको-सिस्टम समाविष्ट आहेत. याउलट, कला वस्तूचे कोणतेही पुनर्जन्म, उत्क्रांती इतिहास किंवा चयापचय नाही. [७] एखादी व्यक्ती जंगलात असू शकते आणि लाल, हिरवा आणि पिवळा यांसारख्या रंगांच्या विपुलतेमुळे ती सुंदर समजू शकते. क्लोरोफिलशी संवाद साधणाऱ्या रसायनांचा हा परिणाम आहे. [८] एखाद्या व्यक्तीचा सौंदर्याचा अनुभव वाढू शकतो; तथापि, उल्लेख केलेल्या कोणत्याही गोष्टींचा जंगलात खरोखर काय चालले आहे याच्याशी काही संबंध नाही. क्लोरोफिल सौर ऊर्जेवर कब्जा करत आहे आणि अवशिष्ट रसायने झाडांना कीटक चरण्यापासून वाचवतात. [८]

मानवी अभ्यागतांना काही तासांसाठी जाणवलेला कोणताही रंग खरोखर घडत असलेल्या गोष्टींपेक्षा पूर्णपणे भिन्न असतो. [९] लिओपोल्डच्या मते, पर्यावरणाची तीन वैशिष्ट्ये जी जमीन नैतिकता निर्माण करतात ती म्हणजे अखंडता, स्थिरता आणि सौंदर्य. [९] नमूद केलेली कोणतीही वैशिष्ट्ये निसर्गात वास्तविक नाहीत. इकोसिस्टम स्थिर नाहीत: ते नाटकीयरित्या बदलत आहेत आणि त्यांच्यात थोडे एकीकरण आहे; त्यामुळे सौंदर्य हे पाहणाऱ्याच्या डोळ्यात असते. [९]

निसर्गाचे सौंदर्यशास्त्र युक्लिडियन मानवनिर्मित जागेत एकत्रित करणे

युक्लिडियन मानवनिर्मित जागेत निसर्गाच्या सौंदर्याचा समाकलन करून बदल करता येतो. [१०] फ्रॅक्टल पॅटर्न दृष्यदृष्ट्या सुखदायक नैसर्गिक रचना सादर करून मानवनिर्मित जागा वाढवण्याची संधी देतात. संशोधन निसर्गाच्या नमुन्यांसारखे दिसणाऱ्या विशिष्ट फ्रॅक्टल जटिलतेसाठी प्राधान्य दर्शवते. तीन प्रयोगांनी वेगवेगळ्या फ्रॅक्टल डिझाईन्सचा शोध लावला, ज्यामुळे पॅटर्न क्लिष्टता आणि गुंतवणुकीची दर्शकांची धारणा फ्रॅक्टलच्या जटिलतेसह वाढते. या धारणा वेगवेगळ्या रचना, पद्धती आणि सांस्कृतिक पार्श्वभूमींमध्ये सुसंगत राहिल्या.

उद्दिष्टे

उत्तर-आधुनिक पद्धतीमध्ये, जेव्हा एखादी व्यक्ती एखाद्या नैसर्गिक गोष्टीचे सौंदर्यदृष्ट्या कौतुक करण्यात गुंतते तेव्हा आपण ज्या गोष्टीची प्रशंसा करतो त्याला आपण अर्थ देतो आणि त्या अर्थाने आपण आपली स्वतःची वृत्ती, मूल्ये आणि विश्वास व्यक्त करतो आणि विकसित करतो. [११] नैसर्गिक गोष्टींमधली आपली स्वारस्य ही केवळ आपल्या प्रवृत्तीचे निष्क्रीय प्रतिबिंब नाही, जसे क्रोसने वर्णन केले आहे की निसर्गाचे कौतुक आरशात पाहण्यासारखे आहे, किंवा ज्याला आपण आपले अंतर्मन जीवन म्हणू शकतो; परंतु त्याऐवजी आपण निसर्गात भेटलेल्या गोष्टी असू शकतात ज्या आपल्या कल्पनाशक्तीला गुंतवून ठेवतात आणि उत्तेजित करतात. [११] परिणामी, आम्हाला वेगळ्या पद्धतीने विचार करण्याचे आणि नवीन परिस्थितींमध्ये आणि मार्गांनी विचार आणि संघटना लागू करण्याचे आव्हान दिले जाते. [११]

कलेच्या कौतुकाचे वैशिष्ट्य म्हणून, निसर्ग सौंदर्यशास्त्रज्ञांचा असा युक्तिवाद आहे की आधुनिकतावाद हा चुकीचा दृष्टिकोन आहे कारण आपल्याकडे काहीही चालत नाही. कलेचे सौंदर्यशास्त्र कौतुक काही मानक मानकांद्वारे नियंत्रित केले जाते. [१२] कलेच्या जगात, जेव्हा लोक एकत्र येतात आणि पुस्तके आणि चित्रपटांवर चर्चा करतात किंवा समीक्षक प्रकाशनांसाठी मूल्यांकन लिहितात तेव्हा टीका होऊ शकते. उलटपक्षी, वादविवाद आणि मूल्यमापनाची स्पष्ट उदाहरणे नाहीत जिथे निसर्गाच्या चारित्र्याच्या सौंदर्यशास्त्राबद्दल भिन्न निर्णयांचे मूल्यमापन केले जाते. [१२]

संदर्भ

  1. ^ Carlson, Allen. "Environmental Aesthetics". In Zalta, Edward N. (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2012 ed.). 2 October 2012 रोजी पाहिले.
  2. ^ a b Stolnitz, J. (1961). "Of the Origins of 'Aesthetic Disinterestedness'". Journal of Aesthetics and Art Criticism. 20 (2): 131–143. doi:10.1111/1540_6245.jaac20.2.0131.
  3. ^ a b c Carlson, Allen. "Environmental Aesthetics". In Zalta, Edward N. (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2012 ed.). 2 October 2012 रोजी पाहिले.
  4. ^ a b Conron, J. (2000). American Picturesque. University Park, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press.
  5. ^ Carlson, Allen (August 16, 2020). Zalta, Edward N. (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University – Stanford Encyclopedia of Philosophy द्वारे.
  6. ^ Rolson, Holmes (2002). "From Beauty to Duty: Aesthetics of Nature". In Berleant, Arnold (ed.). Environment and the Arts: Perspectives on Environmental Aesthetics (PDF). Ashgate Publishing. ISBN 9780754605430. 2010-07-05 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2012-10-03 रोजी पाहिले.
  7. ^ U.S. Congress (1973), Endangered Species Act of 1973 (Public Law 93-205), sec. 2a.
  8. ^ a b Leopold, Aldo (1968). A Sand County Almanac. New York: Oxford University Press. pp. 224–225.
  9. ^ a b c Leopold, Aldo (1968). A Sand County Almanac. New York: Oxford University Press. pp. 224–225.
  10. ^ Robles, Kelly E.; Roberts, Michelle; Viengkham, Catherine; Smith, Julian H.; Rowland, Conor; Moslehi, Saba; Stadlober, Sabrina; Lesjak, Anastasija; Lesjak, Martin (2021). "Aesthetics and Psychological Effects of Fractal Based Design". Frontiers in Psychology. 12. doi:10.3389/fpsyg.2021.699962. ISSN 1664-1078. PMC 8416160 Check |pmc= value (सहाय्य). PMID 34484047 Check |pmid= value (सहाय्य).
  11. ^ a b c Parsons, G. (2008). Aesthetics and Nature. Continuum International Publishing Group.
  12. ^ a b Parsons, G. (2008). Aesthetics and Nature. Continuum International Publishing Group.