Jump to content

नाट्य शास्त्र

नाट्यशास्त्र (संस्कृत : नाट्यशास्त्र ;रोमन लिपी : Nātyaśāstra) नाट्यशास्त्राची निर्मिती भरत मुनींनी प्रत्यक्ष ब्रह्मदेवाच्या सांगण्यावरून केली अशी आख्यायिका सांगण्यात येते. नाट्यशास्त्राच्या निर्मितीचा नेमका काळ ठाऊक नसला तरी इ.स.पू. ४०० ते इ.स.पू. २००च्या दरम्यान ह्याची निर्मिती झाल्याचे कळते.

भारतीय नृत्य आणि संगीत यांची मुळे नाट्यशास्त्रात आहेत असे समजतात. भरत मुनींनी संस्कृतमध्ये भारतीय नृत्य/नाट्याची दहा भागांत विभागणी केली आहे.

भारतीय नाट्य परंपरेत भरत मुनींनी अभिव्यक्तींच्या रसांचेही वर्णन केले आहे. हे रस भारतीय नाट्याच्या आणि संगीताच्या व्याख्येस बळ देतात व त्यांवर त्यांचा प्रभाव आहे. भरत नाट्य या प्राचीन नृत्यप्रकाराचेही भरतमुनीच्या नाट्यशास्त्रात विस्तृत वर्णन आहे.

नाट्याची व्याख्या

"लोक- वृत्त-अनुकरणं नाट्यम्" "नाट्य म्हणजे अनुकरण" संदर्भ :- १.भरताचे नाट्यशास्त्र (इसवी सन पूर्व ४०० ते इसवी सन २००)

अमरकोष (पाचवे शतक) :- "तौर्य त्रिकं नृत्य-गीत-वाद्यं नाट्यम्"

संदर्भ :- "श्रीमदभरतमुनिप्रणीतम् नाट्यशास्त्रम्"- (संपादक - मधुसूदन शास्त्री भाग-१, पृष्ठ.१८).

हे सुद्धा पहा

  • अभिनवभारती (अभिनव गुप्त यांनी लिहिलेला नाट्यशास्त्रावरील विस्तृत ग्रंथ)

नाट्यशास्त्रातील पाठांची/विषयांची यादी

  • नाटकाचे मूळ
  • रंगमंचाचे वर्णन
  • रंगदेवतेचे पूजन
  • कारण नृत्याचे वर्णन
  • नाटकाची पूर्वावस्था
  • भावना (रस)
  • भावनात्मकता आणि इतर मानसिक अवस्था
  • शारीरिक हालचाली आणि हावभाव
  • हाताचे हावभाव
  • इतर अवयवांचे हावभाव
  • लयकारी हालचाली
  • Different gaits
  • Zones and local usages
  • Rules of prosody
  • Metrical patterns
  • Diction of a play
  • Rules on the use of languages
  • Modes of address and intonation
  • दहा प्रकारचे नाट्य/नाट्याचे दहा प्रकार.
  • Limbs of the segments
  • शैली
  • वेषभूषा आणि रंगभूषा.
  • Harmonious performance
  • Dealings with courtezans
  • विविध सादरीकरण
  • नाटकातील सादरीकरणाचे यश
  • Instrumental music
  • Stringed instruments
  • समयमापन/वेळ मापनपद्धती.
  • ध्रुव गाणी
  • Covered instruments
  • व्यक्तिरेखेचे प्रकार
  • भूमिकेचे नियोजन
  • Descent of drama on the Earth

बाह्य दुवे