गायत्री छंद

गायत्री छंद हा एक वैदिक छंद आहे. ऋग्वेदात यालाच गायत्र म्हटलेले आहे.^[१] वाणीचे संरक्षण करणारा करणारा छंद असा त्याचा मूळ अर्थ आहे. गाणाऱ्याचे रक्षण करते म्हणून गायत्री.

गायत्री छंदात असलेल्या काव्याच्या प्रत्येक पंक्तीमधे ६ अक्षरे असतात. त्यांचे प्रत्येकी तीन अक्षराचे दोन गण पडतात. गणांच्या विविधतेमुळे गायत्री छंदाचे ४ प्रकार संभवतात, ते असे :-

• तनुमध्या — त, य हे गण. उदा० तेरे मुख जैसी | लाली मय संध्या | ताराधिप जैसी | तन्वी तनुमध्या ||
• शशिवदना — न, य. उदा० मधुरम नारी | प्रियतम प्यारी | हॅंसि मत जा री | शशिवदना री !||
• विद्युल्लेखा — म, म. उदा० विश्वामित्रांगो को | था मैना ने देखा | जागे प्यासे नैना | जैसे विद्युल्लेखा ||
• वसुमती — त, स. उदा० "आती छल निशा | होती दुर् दशा | हो लें अब सती" | भोली वसुमती ! ||

• गायत्री मंत्र

• गायत्री देवी