खंडोबा मंदिर (जेजुरी)

खंडोबाचं मंदिर
नाव:	जेजुरीगड
देवता:	खंडोबा
वास्तुकला:	हेमाडपंथी
स्थान:	जेजुरी, जिल्हा- पुणे, महाराष्ट्र
स्थान:	जेजुरी, महाराष्ट्र
निर्देशांक:	18°16′20″N 74°09′37″E / 18.27222°N 74.16028°E / 18.27222; 74.16028

खंडोबा मंदिर हे जेजुरी येथे आहे. जेजुरीचे खंडोबाचे मंदिर हे महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध तीर्थक्षेत्रपैकी एक आहे.या मंदिराला जेजुरी गड, खंडोबाची जेजुरी असे सुद्धा महणातात. ^[१]

खंडोबा हे या मंदिराचे दैवत आहे. मंदिरात खंडोबा आणि त्यांची पत्नी म्हाळसा यांची मूर्ती आहे तसेच खंडोबाची अश्वारूढ मूर्ती आहे. येथे भाविक हळद- नारळ यांचा भांडार हवेत आणि देवावर उधळतात.^[२]

या मदिरापर्यंत पोहोचण्यासाठी भाविकांना जवळ जवळ २०० पायऱ्याचढून जावं लागत, वाटेत बानाई, खंडोबांची द्वितीय पत्नी, हेगडी प्रधान यांचे मंदिर लागते. चंपाषष्ठी उत्सवाला भाविकांची येथे गर्दी असते.^[३]

खंडोबाचे हे मंदिर पेशव्यांच्याकाळात बांधले गेले. मल्हारीमार्तंड, जे आणखी एक नाव खंडोबाचे आहे, यांचीपूजा १२-१३ व्या शतकापासून व्हायला लागली असे मानले जाते.^[४]

खंडोबाला मल्हार मार्तंड, खंडेराया या नावाने सुद्धा संबोधले जाते. खंडोबाला प्रभू शिवा शंकराच अवतार मानले जाते. महाराष्ट्रातील धनगर, शेतकरी, इ. अनेक कुटुंबातील भाविक येथे खंडेरायाच्या दर्शनाला येतात.^[५][६]

एकादांतकथे अनुसार दोन राक्षस भाऊ मनी आणी मल्ल यांनी भगवान ब्रहामाची तपस्याकेली व ब्रहामा खुश झाले, त्यांनी मनी- मल्लला वरदान दिले, त्यामुळे ते दोघे शक्तिशाली झाले व पृथ्वीवर लोकांना त्रासद्यायला लागले. मनी आणि मल्लाचा नाशकरण्यासाठी भगवान खंडेरायाने पृथ्वीवर अवतार घेतला. मनी मल्लयांच्याशी भीषणयुद्ध केले त्यात एका भावाचा संहार केला व एकला जीवनदान दिले जेव्हा त्याने देवाला क्षमा मागितली व सामान्यजनांची सेवा करेल असे देवाला सांगितले. खंडेरायाने त्याला क्षमा केले. मल्ल राक्षसाला हरवले महणून खडोबाचेनाव मल्हारीपडले.^[७][८]

हे मंदिर काळया दगडापासून बनलेले आहे.अहिल्याबाई होळकर यांच्या काळात हे मंदिर बांधले गेले असे मंदिरातील भिंतीवर अंकित केलेल्या शिलालेखानुसार दिसून येते.

• 'जेजुरी', ही अरुण कोलाटकर यांनी लिहिलेली कविता या देवस्थानबद्दल आहे.
• 'पेशवेकालीन जेजुरीचाइतिहास', राज मेमाणे यांनी लिहिलेले पुस्तक, यात जेजुरी पेशवे वेडेसची जेजुरीवरणलेली आहे.^[९]

• हिंदू धर्म