क्षरण

पृथ्वी विज्ञानमध्ये, धूप ही पृष्ठभाग प्रक्रिया (जसे पाण्याचे प्रवाह किंवा वारा) काढून की मृदा , खडक, किंवा पृथ्वीच्या कवच वरून विसर्जित साहित्य एक स्थानपासून त्याचे दुसऱ्या स्थानावर वहन होत असते.^[१] यामध्ये विदारणाचा समावेश होत नाही ). या नैसर्गिक प्रक्रिया झाल्याने वेगवान क्रियाप्रक्रियेमध्ये खननाचे , पाणी, बर्फ (हिमनद्या), पाऊस, हवा (वारा), वनस्पती, प्राणी आणि मानव घटकानुसार याची धूप कधी कधी विभागली जाते. पाणी धूप, अंत्यत थंड धूप, बर्फ धूप, वारा धूप आणि मानवी कारणांमुळे धूप होते.^[२] जमिनीत झिरपणाऱ्या पाण्यामुळे होणारं रॉक किंवा माती मध्ये, तळाशी जमणारा गाळ म्हणून उल्लेख आहे. शारीरिक किंवा यांत्रिक धूप, रासायनिक धूप, माती किंवा खडक साहित्य काढले आहे. उरलेली तळाशी जमणारा गाळ किंवा द्राव्य असू शकते. हे काही मि.ली पासून ते हजारो किमी पर्यंत असू शकते.

भूगर्भीय हवामानाच्या भौगोलिक ड्रायव्हर्सच्या कृतीद्वारे विदारणाचे नैसर्गिक दर नियंत्रित केले जातात. यामध्ये पाऊस ; नद्यांमध्ये बेडरोक वेर; समुद्र आणि लाटा द्वारे किनारपट्टीवरील धूप; हिमवर्षाव तोडणे, घर्षण करणे आणि त्रास देणे; क्षेत्रीय पूर; वारा घर्षण; भूजल प्रक्रिया; आणि भूस्खलन आणि मोडतोड वाहण्यासारख्या इ.चा मोठया प्रमाणात स्थानिक प्रक्रिया होय. अशा प्रक्रिया ज्या दरांवर कार्य करतात त्या पृष्ठभागावर किती जलद घट होते हे नियंत्रित करते. थोडक्यात, मोठ्या प्रमाणात उतार असलेल्या पृष्ठभागावर शारीरिक धूप जलद वाढते आणि दर हवामान-नियंत्रित गुणधर्मांद्वारे देखील पुरविला जाणारा पाणी (उदा. पावसाद्वारे), वादळ, वा-याचा वेग, लाट आणणे किंवा वातावरणातील तापमान (विशेषतः काही लोकांसाठी) संवेदनशील असू शकते. बर्फाशी संबंधित प्रक्रिया). क्षरण दर आणि आधीपासून वाहून गेलेल्या कमी झालेल्या साहित्याच्या प्रमाणात, उदाहरणार्थ, नदी किंवा हिमनदी दरम्यानही अभिप्राय शक्य आहेत. ^{[३] [४]} त्या जागा तीव्रता उत्पन्न तळाशी जमणारा गाळ किंवा बाह्यभागात ही धूप प्रक्रिया होते. पदच्युती एक नवीन स्थानावर साहित्य आगमन आणि मोठ्या भागात नियंत्रित होत असते ^[१]

शेतात अयोग्य रानबांधणी, पाण्याचा अयोग्य वापर, पाणी मुरवण्याची व्यवस्था नसणे, अपधाव सुरक्षितपणे वाहून जाण्यासाठी व्यवस्था नसणे इत्यादींमुळे जमिनीची धूप होते. ती कमी करण्यासाठी पॅरा गवताची लागवड फायदेशीर ठरते. या गवताचा उपयोग दुभत्या गुरांना हिरवा चारा म्हणून तर होतोच; शिवाय जमिनीवर गवती आच्छादन निर्माण होऊन जमिनीची धूप थांबते.

धूप ही एक नैसर्गिक प्रक्रिया आहे, तरीही मानवी क्रियाकलाप जागतिक पातळीवर धूप होत असलेल्या दरापेक्षा 10-40 पट वाढला आहे. ^[५] अप्पालाचियन पर्वतांसारख्या सुप्रसिद्ध कृषी स्थळांवर, सखोल शेती पद्धतींमुळे या प्रदेशात कमी होणा-या नैसर्गिक दराच्या वेगाने 100 % पर्यंत धूप होऊ शकतो. ^[६] अत्यधिक (किंवा प्रवेगक) धूप यामुळे "ऑन-साइट" आणि "ऑफ-साइट" दोन्ही समस्या उद्भवतात. साइटवरील प्रभावांमध्ये कृषी उत्पादकता कमी होणे आणि ( नैसर्गिक लँडस्केप्सवर ) पर्यावरणीय संकुचितपणाचा समावेश आहे, दोन्ही पोषक-समृद्ध वरच्या मातीच्या थरांच्या नुकसानामुळे. काही प्रकरणांमध्ये, अंतिम परिणाम म्हणजे वाळवंटीकरण . ऑफ-साइट इफॅक्ट्समध्ये जलमार्गाचे गाळ काढणे आणि जलकुंभांचे इट्रॉफिकेशन, तसेच रस्ते आणि घरांना गाळामुळे होणारे नुकसान समाविष्ट आहे. पाणी आणि वारा धूप ही जमीन खराब होण्याचे दोन मुख्य कारण आहेत; एकत्रितपणे, जागतिक पातळीवरील निकृष्ट दर्जाच्या 84% क्षेत्रासाठी ते जबाबदार आहेत, यामुळे अतिरीक्त धूप जगभरातील सर्वात महत्त्वाची पर्यावरणीय समस्या बनली आहे.

गहन कृषी, जंगलतोड, रस्ते, मानववंशविषयक हवामान बदल आणि शहरी पसरणे हे उत्तेजक उत्तेजनावर होणा to्या दुष्परिणामांच्या संदर्भात अत्यंत महत्त्वपूर्ण मानवी क्रिया आहेत. ^[७] तथापि, असे अनेक प्रतिबंध आणि उपाय आहेत ज्या संवेदनशील मातीत कमी होण्यास किंवा कमी करू शकतात.

जमिनीच्या धुपेवर पाऊस, वारा, तापमान, भूरचना, वनस्पती आणि जमिनीचा प्रकार या घटकांचा परिणाम होतो. पडणाऱ्या पावसाचे प्रमाण आणि तीव्रता जास्त असेल तर जमिनीच्या होणाऱ्या धुपेचे प्रमाण जास्त असते.जमिनीचा उतार जास्त असल्यास वाहणाऱ्या पाण्याचा वेग जास्त असतो, त्यामुळे जमिनीची धूप मोठ्या प्रमाणावर घडून येते.

• जमिनीवर पडणारे पाणी जास्तीत जास्त जमिनीत जिरविले जाईल किंवा शोषले जाईल व भूपृष्ठावरून वाहणाऱ्या अपधाव पाण्याचे प्रमाण कमी होईल अशी व्यवस्था करावी.
• पाण्याबरोबर वाहत येणाऱ्या गाळाचे स्थापन घडवून आणण्याची व्यवस्था करावी. पिकांची फेरपालट करून वेगवेगळ्या प्रकारची पिके आलटून-पालटून घ्यावीत.
• पट्टा पेर पद्धतीचा वापर करून सर्वत्र सलग एकच पीक न घेता वेगवेगळ्या प्रकारची पिके वेगवेगळ्या पट्ट्यांमधून घ्यावीत.
• शेतीसाठी करावयाच्या संपूर्ण मशागती, जसे नांगरणी, कुळवणी, पेरणी, कोळपणी इ. उताराच्या आडव्या व समपातळी रेषेत समांतर करावी.
• उताराच्या जमिनीची धूप थांबविण्यासाठी समपातळीतील बांधबंदिस्ती, ढाळीचे वरंबे , उताराला आडवे वाफे, पायऱ्यांचे मजगीकरण, नाला विनयन, तसेच समपातळीत चर खोदणे या उपाययोजना कराव्यात.
• धूपनियंत्रण करण्यासाठी भुईमूग, मटकी आणि कुळीथ ही पिके अत्यंत कार्यक्षम आहेत.