Jump to content

काळा प्लेग

हा लेख प्लेगची महामारी याबद्दल आहे. या शब्दाच्या इतर उपयोगांसाठी पाहा, ब्लॅक डेथ (निःसंदिग्धीकरण).
peste negra (es); Czŏrnŏ śmierć (szl); Svarti dauði (is); Maut Hitam (ms); Сау мæлæт (os); Black Death (en-gb); تور مرګ (ps); Büyük Veba Salgını (tr); سیاہ موت (ur); Čierna smrť (sk); Чорна смерть (uk); Dr Schwarz Dod (gsw); Qora O'lim (uz); Оба індеті (kk); Црна смрт (mk); Crna smrt (bs); peste noire (fr); Doba kuge (hr); Black Death (en); Црна смрт (sr); Svartedauden (nb); Qara ölüm (az); Čapis sorme (smn); الموت الأسود (ar); Bosenn Zu (br); မဲသေရောဂါ (my); 黑死病 (yue); Het-sí-phiang (hak); Peste negra (ast); Swart Dood (nds); Ҡара үлем (ba); Pla Du (cy); An Phlá Mhór (ga); مرگ سیاه (fa); 黑死病 (zh); Den sorte død (da); შავი ჭირი (ka); 黒死病 (ja); Morte Nigre (ia); Black Death (ha); الموت الاسود (arz); කළු මරණය (si); Mors atra (la); काली मौत (hi); 黑死病 (wuu); musta surma (fi); Սեւ Մահ (hyw); Black Death (en-ca); கறுப்புச் சாவு (ta); Чорная сьмерць (be-tarask); Pesti bubbònica (scn); แบล็กเดท (th); Crna smrt (sh); 1347 Tlīltic Miquiztli (nah); Черната смърт (bg); moartea neagră (ro); Fahafatesana Mainty (mg); digerdöden (sv); 黑死病 (zh-hant); Nigra pesto (io); 흑사병 (ko); Sóttin svarta (fo); nigra morto (eo); Peste negra (an); কালো মৃত্যু (bn); Háik-sṳ̄-bêng (cdo); Lapès nwè (gcr); čorna smjerć (hsb); Cái chết Đen (vi); Melnā nāve (lv); Swart Dood (af); Kɩzɩkʊ kɩkpɛdʊʊ (kbp); Peste negra (pt-br); Black Daith (sco); Хар үхэл (mn); Svartedauden (nn); Must surm (vro); مردنی ڕەش (ckb); Black Death (en); fekete halál (hu); Izurri Beltza (eu); قارا اؤلوم (azb); Schwarzer Tod (de); Hazinura negra (lad); Mirina reş (ku); कालो मृत्यु (ne); Kamatayon nga itom (war); המוות השחור (he); हाकुगु मृत्यु (new); Peste Nere (fur); Zjwarte Doeëd (li); Swarte Dea (fy); Peste negra (mwl); Чорная смерць (be); zwarte dood (nl); Am Bàs Dubh (gd); Cudurka Madow (so); peste nera (it); Blak Det (jam); Емынэ фӀыцӀэ (kbd); Lapès nwa (ht); Must surm (et); Peste niedda (sc); Černá smrt (cs); Mort Foscia (lld); Սև մահ (hy); Pesta Negra (ca); Чёрная смерть (ru); Peste Negra (pt); Pesta s-sewda (mt); უჩა ჭირი (xmf); Maut Hitam (bjn); Juodoji mirtis (lt); črna smrt (sl); Salot na Itim (tl); Vdekja e Zezë (sq); Hek-sú-pēng (nan); Wabah Hitam (id); czarna śmierć (pl); ബ്ലാക്ക് ഡെത്ത് (ml); Tterka taberkant (kab); 𐍃𐍅𐌰𐍂𐍄𐍃 𐌳𐌰𐌿𐌸𐌿𐍃 (got); Mergo Siya (diq); Schwarzer Tod (de-ch); ਕਾਲੀ ਮੌਤ (pa); Peste negra (gl); ब्ल्याक डेथ (mai); Μαύρη πανώλη (el); Pesse des djins (wa) pandemia en Eurasia del siglo XIV, la más devastadora en la historia de la humanidad (es); középkori pestisjárvány (hu); Heimsfaraldur í Evrópu á 14. öld (is); pandemik di Eurasia pada abad ke-14 (ms); 1346-1353 йылдарҙа Европала ҡара тағун пандемияһы (ba); Pest-Pandemien im Europa des Spätmittelalters (de); pandemi e viteve 1346–1353 në Euroazi dhe Afrikën e Veriut (sq); 14世纪席卷欧亚大陆西部的传染病 (zh); Pandemi (da); Orta Çağ'da Asya'yı ve Avrupa'yı etkileyen, insanlık tarihindeki en ölümcül salgın (tr); 14世紀のヨーロッパにおけるペストの大流行 (ja); obrovská pandémia (sk); 2-а пандемія чуми (XIV cт.) (uk); 大流行在歐洲和亞洲在1300年代 (zh-hant); यूरेशिया और उत्तरी अफ्रीका में महामारी (1346-1353) (hi); kulkutauti Euroopassa ja Aasiassa 1300-luvulla (fi); epidemio en Eŭropo kaj Azio je la 14-a jarcento (eo); epidemie moru ve středověku (cs); pandemija koja je harala pogotovo Evropom u Srednjem vijeku (bs); pandemia di peste del XIV secolo (it); মহামারি (bn); pandémie de peste bubonique au XIVe siècle (fr); эпідэмія чумы ў 1346—1353 роках у Эўропе (be-tarask); מגפה שהכתה באסיה ובאירופה ואפריקה במאה ה-14 (he); 1346–1353 pandemic in Eurasia and North Africa (en); pandemija w Europje w 14. lětstotku (hsb); Devastadora pandemia de 1343-1353 na Eurásia e Norte da África (pt); Pesta Bubonika (mt); pandēmija Eirāzijā un Ziemeļāfrikā 14. gs. (lv); Kataklismiese gebeurtenis in Europa tussen 1348 en 1350 (af); 1300년대 유라시아에서 발생한 전염병 (ko); Dîroka mirovayî de şofekek herî xedar, Serdema Navîn de li Asya û Ewropayê bandor kirî (ku); Pandemia en Europa no século XIV (gl); ၁၄ရာစုနှစ်အလယ် ယူရေးရှား(အာရှနှင့်ဥရောပ)တိုက်နှင့် အာဖရိကမြောက်ပိုင်းတွင် ဖြစ်ပွားသော ကပ် (my); epidemia de peste, que alleró Europa y Asia en a metat d'o sieglo XIV (1347-1351) (an); pandemi di Eurasia dan Afrika Utara dari tahun 1346–1353 (id); Epidemia dżumy w średniowiecznej Europie (pl); pandemi i Europa (nb); epidemische ziekte die tussen 1346 en 1351 in Europa woedde (nl); pandèmia a Europa i l'Àsia en el segle XIV (ca); zoonotisk pandemi under medeltiden (sv); đại dịch xảy ra ở châu Âu và châu Á vào thế kỷ XIV (vi); پەتایەک لە نێوان ساڵانی (١٣٤٦-١٣٥٣) کە ئەورووپای گرتەوە (ckb); 1346–1353 pandemic in Eurasia and North Africa (en); طاعون اجتاح أنحاء أوروبا بين الفترة 1346 - 1353 (ar); pandemie din Eurasia în sec. al XIV-lea (ro); пандемия чумы в 1346-1353 гг. в Европе (ru) Peste Negra de 1348, Peste de 1348, Plaga Negra, gran peste, muerte negra (es); Svartidauði, Svarti-dauði, Svarti dauðinn, Plágan mikla (is); Het-vûn-yi̍t (hak); Gran Pesta, Mort Negra (ca); Haint y nodau, Y Pla Du (cy); Murtaja (sq); طاعون سیاه (fa); Black death (zh); Sorte død, Den sorte pest (da); ciumă, ciuma (ro); ペスト (ja); svarta döden, digerdöd (sv); הדבר השחור, המגיפה השחורה, מגפת המוות השחור, המגפה השחורה, הדבר של 1348 (he); musta rutto (fi); الموت الأسود (arz); pestepidemio, nigra pesto, pestoepedemio (eo); Černý mor, Morové epidemie, Schwarzer Tod (cs); Doba kuge (bs); Muerte negra (an); An Galar Dubh, Galar Dubh (ga); mort noire, grande peste, grand' peste (fr); Große Pest (de); Crna smrt, Velika Kuga (hr); Peste bubónica (gl); 페스트 (ko); Peste del 1347-53, Peste del 1348, Peste Bubbonica (it); Plag Hitam (ms); கறுப்பு இறப்பு (ta); Čorny mór (hsb); praga bubónica, febre do rato, peste bubónica (pt); Itom nga Patay, Itom nga Kamatayon, Itom nga Kamatayan (war); Bas dubh, The black death, Black Death, Am bas dubh (gd); Digerdauden (nn); Black Death, The black death, กาฬโรคระบาดในยุโรป, การระบาดของกาฬโรคในทวีปยุโรป (th); velika kuga (sl); Black Death (tl); peste bubônica, praga bubônica (pt-br); Dịch hạch đen, Tử thần Đen (vi); Maut Hitam (id); Hek-un-e̍k (nan); Svartedauen, Svartedøden, Mannedauen, Manndauden, Mannedauden (nb); pest (nl); Черна смърт (bg); შავი სიკვდილი, ბუბონური ჭირი (ka); Izurrite Beltza (eu); Чёрный мор, черная смерть (ru); Great Plague, Great Mortality, plague, Bubonic Plague, Great Pestilence (en); موت أسود, الطاعون الأسود, طاعون أسود, طاعون, مرض الموت الأسود (ar); Μαύρη Πανώλης, Μαύρος θάνατος (el); Kara veba, Kara Ölüm (tr)
Black Death 
1346–1353 pandemic in Eurasia and North Africa
Mina. 13076-13077 f. 24v.
माध्यमे अपभारण करा
  विकिपीडिया
प्रकारdisease outbreak,
जागतिक साथ
स्थान आशिया, युरोप, उत्तर आफ्रिका, कॉकेशस, जॉर्जिया, अझरबैजान, रशिया, आर्मेनिया
मूळ देश
भाग
  • bubonic plague
  • plague
आरंभ वेळइ.स. १३४६
शेवटइ.स. १३५२
मृत्युंची संख्या
  • ७,५०,००,०००
अधिकार नियंत्रण
साचा:Translations:Template:Wikidata Infobox/i18n/msg-editlink-alttext/mr

काळा प्लेग, ब्लॅक डेथ किंवा काळा मृत्यू ही १३४६-५३ दरम्यान युरोपमध्ये पहिल्यांदा अवतरलेली महामारी होती. बुबोनिक प्लेगचा एक प्रकार असलेली ही महामारी मानवी इतिहासातील ही सर्वात घातक महामारी होती. यात अंदाजे ५ कोटी लोक मरण पावले, १४व्या शतकातील युरोपच्या लोकसंख्येपैकी ५०% यात बळी पडल्याचा अंदाज आहे. [१] युरोपीय इतिहासातील सर्वात लक्षणीय घटनांपैकी एक असलेल्या साथीचा खोल आणि दूरगामी प्रभाव तेथील लोकसंख्या, संस्कृती आणि अर्थकारणावर पडला. या साथीने सामाजिक, धार्मिक आणि आर्थिक उलथापालथी घडवून आणल्या


हा रोग येर्सिनिया पेस्टिस या जिवाणूमुळे होतो आणि पिसू व हवेतून पसरतो. [२] [३] काळ्या ब्लॅक डेथचे मूळ विवादित आहे. आनुवंशिक विश्लेषणातून असे संकेत आहेत की येर्सिनिया पेस्टिस बॅक्टेरिया सुमारे २,६०० वर्षांपूर्वी सध्याच्या किर्गिस्तान आणि चीनच्या सीमेवर असलेल्या तियान शान पर्वतांमध्ये विकसित झाले. मध्य आशिया, चीन, मध्य पूर्व आणि युरोपकडे निर्देश करणारेही काही पुरावे सापजल्याने या रोगाची उत्पत्ती आणि त्याचा उद्रेक अस्पष्ट आहे. [४] [५]

युरोपमध्ये काळ्या प्लेगचा प्रादुर्भाव सर्वप्रथम १३४७ साली क्रायमियामधील काफ्फा बंदराला मंगोल सेनापती जानी बेगच्या सोनेरी टोळधाडीतील सैनिकांत दिसल्याची नोंद आहे. येथून जिनोआला जाणाऱ्या जहाजांमधून बहुधा काळ्या उंदरांवर राहणाऱ्या पिसूंनी वाहून नेले होते. येथून ते ते भूमध्यसागरीय बंदरांतून पसरले इस्तंबूल, सिसिली आणि इटालियन द्वीपकल्प मार्गे उत्तर आफ्रिका, पश्चिम आशिया आणि उर्वरित युरोपमध्ये पोहोचले होते. [६] एकदा हा रोग किनाऱ्यावर आल्यावर प्रामुख्याने न्यूमोनिक प्लेगच्या रूपात एका व्यक्तीपासून दुसऱ्या व्यक्तीपर्यंत पसरल्याच्या नोंदीही आहेत. या साथीच्या जलद अंतर्देशीय प्रसारावरून कळून येते की याचे प्राथमिक वाहक उंदीरांवरील पिसूंपेक्षा अधिक वेगवान असे काहीतरी होते. [७] [८] [९]

२०२२मध्ये असे आढळून आले की १३३० च्या दशकाच्या उत्तरार्धात आजच्या किर्गिझस्तानमध्ये काळ्या प्लेगमुळे झालेल्या मृत्यूंमध्ये अचानक वाढ झाली. अनुवांशिक पुराव्यांशी जोडल्यास याचा अर्थ असा होतो की काळ्या प्लेगचा सुरुवातीचा प्रसार पूर्वीच्या अनुमानानुसार १४व्या शतकातील मंगोल विजयांमुळे झाला नसावा. [१०] [११]

काळा प्लेग ही मध्ययुगाच्या उत्तरार्धात युरोपवर आलेली ही दुसरी मोठी नैसर्गिक आपत्ती होती (पहिली म्हणजे 1ृ१३१५-१३१७चा मोठा दुष्काळ ) आणि त्यात युरोपीय लोकसंख्येचा ३०% ते ६०% लोकांचा तर मध्यपूर्वेतील लोकसंख्येचा ३३%. भाग मृत्युमुखी पडल्याचा अंदाज आहे. [१२] [१३] [१४]

मध्ययुगाच्या उत्तरार्धात काळ्या प्लेगचे आणखी अनेक उद्रेक झाले. सततच्या या महामाऱ्यांमुळे युरोपीय लोकसंख्येने १६व्या शतकापर्यंत १४व्या शतकातील पातळी परत मिळवली नाही. [a] [१५] याच प्लेगचा उद्रेक १९व्या शतकाच्या सुरुवातीपर्यंत जगभर परत परत होत राहिला. शेवटच्या साथीत भारतातही मोठी जीवितहानी झाली.

मृतांची संख्या

मृतांच्या संख्येची अचूक आकडेवारी आजही नाही. या महामाऱ्यांमध्ये मृत्यूंचा दर प्रादेशिकतेनुसार मोठ्या प्रमाणात बदलतात. जास्त लोकसंख्या असलेल्या शहरांमधून मोठ्या प्रमाणात जीवितहानी झाली. [१६] काही अंदाजांनुसार युरेशियामध्ये ७.५ ते २० कोटी लोकांचा मृत्यू झाला असावा[१७] [१८] [१९]

आधुनिक काळातील साथ

आधुनिक उपचार पद्धतींमध्ये कीटकनाशके, प्रतिजैविकांचा वापर आणि प्लेगची लस यांचा समावेश होतो. तरीसुद्धा अशी भीती आहे की हा प्लेग जीवाणू औषधांचा प्रतिकार विकसित करू शकतो आणि पुन्हा आरोग्यासाठी मोठा धोका बनू शकतो. १९९५मध्ये मादागास्करमध्ये बॅक्टेरियमच्या औषध-प्रतिरोधक स्वरूपाचे एक प्रकरण आढळून आले [२०] नोव्हेंबर २०१४मध्ये मादागास्करमध्ये आणखी एक उद्रेक नोंदवला गेला [२१] आधुनिक काळातील प्लेगचा सर्वात प्राणघातक उद्रेक ऑक्टोबर २०१७मध्ये मादागास्करमध्येच झाला. यात १७० लोक मारले गेले आणि हजारो संक्रमित झाले होते. [२२]

आधुनिक प्लेगचचे संक्रमण झाल्यानंतरचा मृत्यू दराचा अंदाज प्रतिजैविकांच्या वापरानंतर ११% आहे. हा दर अविकसित प्रदेशांमध्ये जास्त असू शकते. [२३]

संदर्भ आणि नोंदी

  1. ^ "Economic life after Covid-19: Lessons from the Black Death". The Economic Times. 29 March 2020. 21 June 2020 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 4 April 2020 रोजी पाहिले.
  2. ^ Haensch et al. 2010.
  3. ^ "Plague". World Health Organization. October 2017. 24 April 2015 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 8 November 2017 रोजी पाहिले.
  4. ^ Wade, Nicholas (31 October 2010). "Europe's Plagues Came from China, Study Finds". The New York Times. 4 November 2010 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 24 February 2017 रोजी पाहिले.
  5. ^ Sussman 2011.
  6. ^ "Black Death | Causes, Facts, and Consequences". Encyclopædia Britannica. 9 July 2019 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 1 August 2019 रोजी पाहिले.
  7. ^ Snowden 2019.
  8. ^ "Plague". www.who.int (इंग्रजी भाषेत). 30 April 2018 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2024-07-23 रोजी पाहिले.
  9. ^ McCoy, Terrence (2021-10-26). "Everything you know about the Black Death is wrong". Washington Post (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0190-8286. 27 August 2016 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2024-07-23 रोजी पाहिले.
  10. ^ "Mystery of Black Death's origins solved, say researchers". The Guardian (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-15. 15 June 2022 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2022-06-15 रोजी पाहिले.
  11. ^ Spyrou, Maria A.; Musralina, Lyazzat; Gnecchi Ruscone, Guido A.; Kocher, Arthur; Borbone, Pier-Giorgio; Khartanovich, Valeri I.; Buzhilova, Alexandra; Djansugurova, Leyla; Bos, Kirsten I. (2022-06-15). "The source of the Black Death in fourteenth-century central Eurasia". Nature (इंग्रजी भाषेत). 606 (7915): 718–724. Bibcode:2022Natur.606..718S. doi:10.1038/s41586-022-04800-3. ISSN 1476-4687. PMC 9217749 Check |pmc= value (सहाय्य). PMID 35705810 Check |pmid= value (सहाय्य).
  12. ^ Aberth 2010.
  13. ^ Alchon 2003.
  14. ^ "Plague was one of history's deadliest diseases[[:साचा:Snd]]then we found a cure". National Geographic. 6 July 2020. 2 December 2020 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 3 December 2020 रोजी पाहिले. URL–wikilink conflict (सहाय्य)
  15. ^ Galens J, Knight J (2001). "The Late Middle Ages". Middle Ages Reference Library. Gale. 1. 16 December 2019 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 15 May 2020 रोजी पाहिले.
  16. ^ Olea RA, Christakos G (June 2005). "Duration of urban mortality for the 14th-century Black Death epidemic". Human Biology. 77 (3): 291–303. doi:10.1353/hub.2005.0051. PMID 16392633.
  17. ^ "Black death 'discriminated' between victims (ABC News in Science)". Australian Broadcasting Corporation. 29 January 2008. 20 December 2016 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 3 November 2008 रोजी पाहिले.
  18. ^ "Black Death's Gene Code Cracked". Wired. 3 October 2001. 26 April 2015 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 12 February 2015 रोजी पाहिले.
  19. ^ "De-coding the Black Death". BBC News. 3 October 2001. 7 July 2017 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 3 November 2008 रोजी पाहिले.
  20. ^ Padma, T.V. (23 March 2007). "Drug-resistant plague a 'major threat', say scientists". SciDev.net. 19 July 2012 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित.
  21. ^ "Plague – Madagascar". World Health Organisation. 21 November 2014. 2 May 2019 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 26 November 2014 रोजी पाहिले.
  22. ^ Wexler, Alexandra; Antoy, Amir (16 November 2017). "Madagascar Wrestles With Worst Outbreak of Plague in Half a Century". The Wall Street Journal (इंग्रजी भाषेत). 17 November 2017 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 17 November 2017 रोजी पाहिले.
  23. ^ Centers for Disease Control (CDC) (24 September 2015). "FAQ: Plague". 30 March 2019 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 24 April 2017 रोजी पाहिले.

चुका उधृत करा: <references> ह्या मध्ये टाकलेला <ref> "lead numbers" ह्या नावाची खूणपताका ह्या पूर्वी वापरण्यात आलेली नाही.

चुका उधृत करा: <references> ह्या मध्ये टाकलेला <ref> "lead origin" ह्या नावाची खूणपताका ह्या पूर्वी वापरण्यात आलेली नाही.

साचा:Ireland topics


चुका उधृत करा: "lower-alpha" नावाच्या गटाकरिता <ref>खूणपताका उपलब्ध आहेत, पण संबंधीत <references group="lower-alpha"/> खूण मिळाली नाही.