उष्णकटिबंधीय प्रदेश

उष्णकटिबंधीय प्रदेश म्हणजे भूमध्यरेषेजवळील आणि उत्तरेकडील गोलार्धातील कर्करोगाच्या उष्णकटिबंधीय आणि दक्षिण गोलार्धातील मकर उष्णकटिबंधीय प्रदेश दरम्यान. या उष्णकटिबंधीय प्रदेशास उष्णकटिबंधीय विभाग किंवा टॉरिड झोन म्हणून देखील संबोधले जाते. ट्रॉपिकल या शब्दाचा अर्थ विषुववृत्तीय जवळील ठिकाणे असतात. उष्णकटिबंधीय हवामान, उबदार ते गरम आणि ओलसर वर्षभर असे वातावरण यासाठी सामान्य अर्थाने देखील वापरले जाते. हा लेख उष्णकटिबंधीय प्रदेशांवर आहे

उष्णकटिबंधीय प्रदेशातील तीन प्रकारचे हवामान असे वर्गीकृत केले आहे:

१)उष्णकटिबंधीय रेनफॉरेस्ट किंवा विषुववृत्त (वायु)

२) उष्णकटिबंधीय मॉन्सून (सकाळी)

३)उष्णकटिबंधीय ओले आणि कोरडे किंवा सवाना

१) उष्णकटिबंधीय रेनफॉरेस्ट किंवा विषुववृत्तीय हवामान

विषुववृत्तीय हवामान संपूर्ण वर्षभर गरम सरासरी तपमान आणि उच्च मासिक वर्षाव द्वारे दर्शविले जाते, साधारणत: महिन्यात ६०मिमीपेक्षा कमी नसते आणि वार्षिक वर्षाव २००० मिमीपेक्षा जास्त असतो. दैनंदिन तापमान श्रेणी वार्षिक तापमान श्रेणीपेक्षा जास्त असते.

या नियमित हवामानाचे कारण म्हणजे सूर्यप्रकाशाच्या उच्च उंची  आणि मातीतील आर्द्रतेचे उच्च प्रमाण आणि दाट झाडापासून पाऊस पडण्यापासून होणारी अडचण यामुळे श्वसनमार्गाला कारणीभूत ठरते. हा अभिप्राय गरम आर्द्र हवा, कोरडे परंतु ढवळून सकाळी आणि दुपारी उशिरा कोसळणारे आणि संभ्रमित वादळाचे पुनरावृत्ती हवामान नमुना ठरतो.

2). उष्णकटिबंधीय मॉन्सून हवामान

उष्णकटिबंधीय मॉन्सून हवामान तुलनेने दुर्मिळ आहे. त्यांच्याकडे मासिक सरासरी तापमान १८ अंश  सेल्सियसपेक्षा जास्त आहे आणि वर वर्णन केल्यानुसार ओले व कोरडे हंगाम वैशिष्ट्यीकृत आहेत. उष्णकटिबंधीय ओले आणि कोरडे हवामान विपरीत, उष्णकटिबंधीय मॉन्सून हवामान वर्षामध्ये १,००० मिमी पेक्षा जास्त पावसाचा अनुभव घेते.

याव्यतिरिक्त उष्णकटिबंधीय मॉन्सून हवामानात वर्षाच्या दरम्यान तापमानात कमी फरक दिसून येतो. या हवामानात एक सर्वात कोरडा महिना असतो जो जवळजवळ नेहमीच “हिवाळा” संक्रांतीच्या वेळी किंवा नंतर येतो.

उष्णकटिबंधीय मॉन्सून हवामान दोन वेगळ्या स्वरूपात येऊ शकते. प्रथम ओले व कोरडे हंगाम कमी दिसतात. उष्णकटिबंधीय मॉन्सून हवामानाच्या या प्रदेशात सामान्यतः ओल्या हंगामात पावसाचे प्रमाण कमी होते आणि सामान्यतः कमी वादळ कोरड्या हंगामासह वारंवार वादळी वारे येतात. उष्णकटिबंधीय मॉन्सून हवामानाच्या दुसऱ्या प्रकारात कोरडे आणि ओले उष्णकटिबंधीय हवामानासारखे विलक्षण आणि कोरडे हंगाम आढळतात. तथापि, कोरडा हंगाम त्यानंतर असाधारण पाऊस सुरू असतो. काही घटनांमध्ये, दरमहा १,००० मिमी पेक्षा जास्त पाऊस सलग दोन किंवा त्याहून अधिक महिन्यांपर्यंत पाळला जातो.

    उष्णदेशीय पावसाळ्याच्या हवामानाचा अनुभव असलेल्या भागात उन्हाळ्यात समुद्रातून वाहणाऱ्या  मोसमी पावसाचा जोरदार परिणाम होतो. हे दोन्ही गरम आणि थंड दोन्ही भागात आढळू शकते परंतु बहुधा ते आशिया खंड, भारतीय उपखंड आणि प्रशांत महासागराच्या इतर भागात आढळतात. हे हंगामी वारे जमीन तीव्रतेमुळे खंड खंडात ओढले जातात. ओल्या पावसाळ्यात हंगामात ओलसर हवा हिंद महासागरातून भारतात ओढली जाते. आयटीसीझेडच्या दक्षिणेकडील स्थलांतरणामुळे वारा उलटला गेल्याने मॉन्सून कोरडा हवामान होतो.

3)उष्णकटिबंधीय ओले आणि कोरडे हवामान

कोणत्याही महिन्यात 60 मिमी पेक्षा कमी आणि वार्षिक मिमीपेक्षा कमी पाऊस असलेल्या उष्णकटिबंधीय कोरडे आणि ओले हवामान. कोरड्या आणि ओले हंगामांद्वारे त्यांचे वर्णन केले जाते जे विषुववृत्त आणि आयटीसीझेडच्या स्थलांतर यांच्या संदर्भात त्यांच्या परिस्थितीशी संबंधित आहेत.

आयटीसीझेड विषुववृत्तातून कमी दाबाचे क्षेत्र आणि रूपांतरित वायू त्याचा मागोवा घेतो त्यापासून प्रभावीपणे. वाढत्या हवेच्या या झोनमध्ये हंगामी पाऊस गर्भाशयाच्या शक्तीमुळे होतो. जसे आपण नकाशामध्ये पाहू शकता की उष्णकटिबंधीय पट्ट्यामध्ये विषुववृत्ताच्या उत्तरेकडील आणि दक्षिणेस उष्णकटिबंधीय कोरडे आणि ओले हवामानाचे स्थान आढळेल.

उष्णकटिबंधीय फिरणारे वारे

स्थलांतरित आयटीसीझेडशी जवळीक असलेल्या उष्ण व आर्द्र हंगामाकडे उष्णकटिबंधीय पाण्यावर उष्णदेशीय फिरणारे वादळ तयार होते. आयटीसीझेड बाजूने व्यापार वारा आणि कमी दाबाच्या कुंडांचा विकास हे केंद्र निर्मितीचे केंद्र आहेत.

हे यामधून भिन्न भिन्नता निर्माण करते जे उष्णकटिबंधीय औदासिन्या तयार करते. हे उष्णकटिबंधीय औदासिन्य कमी कुंड सुमारे क्लस्टर शकते. अभिसरण अधिक मजबूत होत असताना ते अधिक संघटित होतात आणि उष्णदेशीय चक्रवात तयार करण्यासाठी एकमेकांच्या भोवती फिरतात.

उष्णकटिबंधीय चक्रीवादळे वेगवेगळ्या शब्दांनी ओळखली जातात. हिंद महासागरातील उष्णकटिबंधीय चक्रवात, वेस्ट पॅसिफिक आणि पूर्व आशियातील टायफून, अटलांटिक आणि पूर्व पॅसिफिकमधील चक्रीवादळ.