इटाखुलीची लढाई
| दिनांक | ऑगस्ट १६८२ |
|---|---|
| स्थान | गुवाहाटी |
| परिणती | अहोमचा निर्णायक आणि मोठा विजय |
इटोखुलीची लढाई १६८२ मध्ये अहोम साम्राज्य आणि मुघल साम्राज्य या दोघांमध्ये झाली . अहोम सेनेने मानस नदीच्या पश्चिमेला मुघल सेनेला ढकलले.[१] मुख्य युद्ध ब्रह्मपुत्रावरील गॅरिसन बेटावर झाले. ज्यामध्ये मोगल फौजदार, मन्सूर खान याचा पराभव झाला आणि मुघल सैन्याला मानस नदीच्या पलिकडे पिटाळून लावले. या विजयामुळे अहोम राज्याकडे सरकार कामरूप परत जिंकता आले.
अहोम राज्याची तयारी
१६८१ मध्ये गदाधर सिंघा अहोम राज्याचा राजा बनला. मार्च १६८२ मध्ये गुवाहाटीमधून मुघलांना पिटाळण्यासाठी त्यांनी युद्धाची तयारी सुरू केली. दिहिंगिया अलून बार्बरुआ अंतर्गत सैन्याचे आयोजन केले होते. जून आणि जुलै १६८२ मध्ये तीन-बाजूंनी आगाऊ प्रगती केली गेली: ब्रह्मपुत्र नदीच्या उत्तर काठावर होलो डेका-फुकान आणि नामदांगिया फुकन यांच्या आदेशानुसार; गढ़गयन सानिकोई निओग फुकन आणि दक्षिण काठावर खमरक चरिंगिया फुकन अंतर्गत; आणि बंदर बारफुकान आणि चंपा पानिपुकन अंतर्गत नौदल होते.[२]
मुघलांची स्थिती आणि लढाई
या लढाईत मुघलांचे मोठे नुकसान झाले. मुघलांची फौजदार मन्सूर खान आजारी होता आणि सैनिकांमध्ये व्यापक असंतोष होता.[३] मुघल बादशाहाचे लक्ष इतरत्र केंद्रित होते. मुघल - मराठा युद्ध (१६८० ते १७०७) मुळे मुगल सम्राट औरंगजेब दख्खनच्या दिशेने आकर्षित झाला होता आणि बंगालचा सुबा इस्ट इंडिया कंपनीशी झालेल्या वादामध्ये व्यस्त होता.[४] अहोम सैन्याने चाल करून पुढे आल्यावर मुघल मागे सरकले. इटाखुलीच्या उत्तर दिशेला बाहबरी आणि कुरुना होते आणि दक्षिणेला काजली आणि पानीखैती होते. अहोम सैन्याने उत्तर तीरावर शाह बुरुझकडे लक्ष केंद्रीत केले (सलल बोरगोहेन, बंदर बोरफुकान, सडीयाखोवा गोहेन, मारंगीखोवा गोहेन व इतर) तर इटाखुलीच्या दक्षिण किनाऱ्यावर (दिहिंगिया बोरबारुआ, सरिंग फुकानआणि इतर सारानिआ किल्ला येथे ठेवलेले ). पाणी फुकणने आपला चपळ बरनाडी नदीच्या तोंडावर उभे होते.[३]
इराखुलीचा सेनापती अली अकबर याने सारण किल्ल्यावरील अहोम सैन्यावर हल्ला केला तेव्हा फार मोठे नुकसान झाले. यामुळे फौजदार मन्सूर खानला (१७ जुलै १६८२) किल्ला सोडण्यास प्रवृत्त केले. यावेळी, अहोम सैन्याने इटाखुलीकडे प्रस्थान केले आणि त्याला वेढा घातला.[५] १५ ऑगस्ट १६८२ रोजी पानिंगुआर येथे दिहिंगिया राजखोवा (अहोम) आणि जयंता सिंघ (मोगल) यांच्यात नौदल युद्धाचा सामना झाला आणि जयंतच्या पराभवामुळे व आत्मसमर्पण करून इटाखुली येथे सैन्याचा आधार न घेता चौकी सोडून दिली.[५]
अली अकबरने दुसऱ्या दिवशी पहाटेच्या सुमारास आपल्या सैन्यासह इटाखुलीचा त्याग केला, गुवाहाटी येथे मसूर खानबरोबर भेटले व नावेतून छुप्या पद्धतीने रंगमतीला माघारी गेले. इंद्रदमन, दलनसिंग आणि कबीर खान यांच्याखाली असलेले घोडदळ, बोरबरुआने मानस नदीपर्यंत पाण्याचा पाठलाग केला. इटाखुलीचा रिकामा केलेला किल्ला नंतर चेतिया बोर्फूकानने ताब्यात घेतला.[६]
युद्धातील लूट
या युद्धातील लूट प्रचंड होती. यात मोती, सोने, चांदी, तांबे, पितळ, शिसे, शस्त्रे आणि युद्धासाठीचे प्राणी यांचा समावेश होता. युद्ध कैद्यांपैकी राजा रामसिंह यांचे चुलत भाऊ यांना सोडण्यात आले. परंतु दिवंगत लालुसोला बोरफुकानचा भाऊ भटधारा फुकन यांना निर्घृणे ठार मारण्यात आले. याने गुवाहाटीचा त्याग केला होता.[७]
इटाखुलीचा नाश झाल्यानंतर अहोम राज्याने ताबडतोब मानस नदीपर्यंत हा प्रदेश ताब्यात घेतला आणि गुवाहाटी येथे त्याचे मुख्यालय असलेल्या बोरफुकानच्या अधीन प्रशासनाची स्थापना केली.[४]
नोट्स
- ^ "In the Battle of Itakhuli in September 1682, the Ahom forces chased the defeated Mughals nearly one hundred kilometers back to the Manas river. The Manas then became the Ahom-Mughal boundary until the British occupation." (Richards 1995)
- ^ (Sarkar 1992, p. 253)
- ^ a b (Sarkar 1992, p. 254)
- ^ a b (Sarkar 1992, p. 256)
- ^ a b (Sarkar 1992)
- ^ (Sarkar 1992, p. 255)
- ^ Bhatdhara Phukan was made to eat the flesh of his sons and then killed. (Sarkar 1992, p. 255ff)
संदर्भ
- रिचर्ड्स, जॉन एफ. (१९९५). मुघल साम्राज्य. केंब्रिजः केंब्रिज युनिव्हर्सिटी प्रेस. ISBN 0521566037. २६ जानेवारी २०१३ रोजी पुनर्प्राप्त.
- सरकार, जे एन (१९९२). "आसाम-मोगल संबंध". बारपुजारीमध्ये एच के (एड.) आसामचा व्यापक इतिहास २. गुवाहाटी: प्रकाशन मंडळ आसाम. पीपी. १४८-२५६.