आवाज प्रतिष्ठान

आवाज प्रतिष्ठान ही एक सामाजिक संस्था आहे. ध्वनी प्रदूषणाविरुद्ध न्यायालयात लढा^[१] देऊन ध्वनी प्रदूषणावर निर्बंध असणारा कायदा महाराष्ट्रात होण्यामागे 'आवाज फाऊंडेशनने' केलेले खास प्रयत्न आहेत. आवाज फाऊंडेशनची स्थापना सुमायरा अब्दुलाली यांनी २१ फेब्रुवारी २००६ रोजी केली. ही एक धर्मादायी ट्रस्ट व खाजगी संस्था आहे. तिने भारतात ध्वनी प्रदूषण कायद्याची कठोर अंमलबजावणी करण्याची मागणी पहिल्यांदा केली.

भारतामध्ये फटाक्यांचा वापर मोठ्या प्रमाणावर होतो. विवाहसोहळा, क्रिकेट सामने, हिंदू, मुस्लिम आणि ख्रिश्चन उत्सव आणि इतर कार्यक्रमही प्रत्येक वर्षी साजरे होतात, त्यांमध्ये फटाके लावतात. त्यामुळे मोठ्या प्रमाणात ध्वनी प्रदूषण होते.

मुंबई हे जगातील एक ध्वनी प्रदूषित शहर आहे. तिथे सतत वाहनाचा आवाज असतो. याविरुद्धही आवाज फाऊंडेशनने आवाज उठवला आहे.

ध्वनी प्रदूषण मुळे विविध प्रकारचे आजार होतात. यामुळे आक्रमकता, उच्चरक्तदाब, उच्च तणाव, झोपेचे विकार, कानाचे आजार, हृदयरोग, मानसिक आजार आणि आरोग्यावर इतर गंभीर परिणाम होऊ शकतात. फटाके आणि लाऊडस्पीकर लोकांच्या जीवनावर परिणाम करतात. भारतामध्ये अतिशय संवेदनशील सामाजिक समस्या आहे. भारतातील प्रदूषणाचे प्रमुख प्रकार म्हणजे ध्वनी प्रदूषण. भारतात उत्सव आणि धार्मिक उत्सवांच्या काळात निर्माण होणारे ध्वनी प्रदूषण हे जगाच्या समांतर नाहीत. भारतीयांसाठी, आवाज हा आनंदाचे लक्षण आहे मोठ्याने स्पीकर लाऊन ते आपला आनंद साजरा करतात. काही प्रसंगी न्यायालयास परवानगी असलेल्या लाऊडस्पीकरचा वापर, बहुधा अनुमेय डेसिबलची मर्यादा ओलांडत आहे, यामुळे अतिपरिचित क्षेत्रांत तणाव व चिंताचे वातावरण निर्माण होते.

आवाज फाऊंडेशनने आवाजाने आरोग्यावर होणा-या परिणामाबद्दल जागरुकता निर्माण करण्यासाठी पद्धतशीर आणि वैज्ञानिक पद्धतीने प्रचार केला आहे. फाउंडेशनने विविध ध्वनी प्रदूषण मोहिमा आखून त्यावर व्यापक लोकांचा आधारही मिळाला आहे. त्यानंतर देशभरात जागरुकता आणि नागरिकांच्या सतर्कतेमुळे धोरण बदलली, उत्तम प्रणाली आणि ध्वनी नियमांचे उत्तम अंमलबजावणी करत आहे. आवाज़ फाउंडेशन ने भारतात प्रथमच ध्वनी प्रदूषण डेटा गोळा केला आणि तो राज्य व केंद्र सरकार, न्यायालये, पोलीस आणि नागरिकांसमोर सादर केला. फटाके, ट्रॅफिक, लाऊडस्पीकर, औद्योगिक उपकरण आणि बांधकाम यासारख्या स्रोतांपासून २००३ पासून आवाजाचा डेटा तयार केला होता.

२०१० मुंबई मध्ये आवाज फाऊंडेशन ने प्रसिद्ध शेत्रात काम करणाऱ्या उद्योजकांनी आपल्या इमारतीवर हेलिकॉप्टर उतरवण्याची जी परवानगी मागितली होती त्यामुळे किती प्रमाणात ध्वनी प्रदूषण होईल त्याची पण माहिती गोळा केली होती. आणि तो डेटा न्यायालयात सादर केल्यानंतर भारतातील सर्व शहरी भागातील खाजगी हेलीपॅड वापरण्याची पर्यावरण मंत्रालयातर्फे बंदी घालण्यात आली. भारत सरकारच्या पर्यावरण व वन मंत्रालयाच्या जनहित याचिकेवर सुनावणीच्या वेळी पर्यावरण मंत्रालयातर्फे सादर केलेल्या आकडेवारीनुसार ११ जानेवारी २०१० रोजी देशभर कठोर अंमलबजावणी करण्यासाठी आवाज फाउंडेशनच्या सर्व शिफारशी स्वीकारल्या आणि स्पीकर, वाद्यवादन वापरण्यावर बंदी घालण्याची अधिसूचना देण्यात आली.

आवाज़ प्रतिष्ठान ने किनारपट्टीच्या पर्यावरणाचे आणि जलजीवित पर्यावरणाचे संरक्षण करण्यासाठी देखील काम केले आहे. आवाज फाऊंडेशनने महाराष्ट्र आणि गोवा राज्यांमध्ये बेकायदा वाळूच्या खाणकामबाबत जनजागृती केली आहे. भारतातील सागरी किनारपट्टीला आणि नदीच्या जैवविविधतेस बेकायदेशीरपणे वाळू खाणकामाचा खुप धोका आहे.^[२][३]

• आवाज फाउंडेशन वेब