आर्जेन्टिना

आर्जेन्टिना República Argentina आर्जेन्टिना
ध्वज चिन्ह
ब्रीद वाक्य: En Unión y Libertad (अर्थ : एकतेत आणि स्वातंत्र्यात)
राष्ट्रगीत: ओइद मोर्तालेस, एल ग्रितो साग्रादो (मर्त्य मानवांनो, हा पवित्र घोष ऐका)
आर्जेन्टिनाचे जागतिक नकाशावरील स्थान
राजधानी (व सर्वात मोठे शहर)	ब्युनॉस आयर्स
अधिकृत भाषा	स्पॅनिश
सरकार	अध्यक्षीय प्रजासत्ताक
- राष्ट्रप्रमुख	ख्रिस्तिना फर्नांदेझ दे कर्शनर
महत्त्वपूर्ण घटना
- स्वातंत्र्य दिवस	(स्पेनपासून) जुलै ९, १८१६ (घोषित) १९२१ (मान्यता)
क्षेत्रफळ
- एकूण	२७,९१,८१० किमी२ (८वा क्रमांक)
- पाणी (%)	१.१
लोकसंख्या
- २००९	४,०१,३४,४२५ (३१वा क्रमांक)
- गणती	{{{लोकसंख्या_गणना}}} {{{लोकसंख्या_गणना_वर्ष}}}
- घनता	१५/किमी²
वार्षिक सकल उत्पन्न (पीपीपी)
- एकूण	६३२.२२३ अब्ज[१] अमेरिकन डॉलर (२२वा क्रमांक)
- वार्षिक दरडोई उत्पन्न	१४,०८७ अमेरिकन डॉलर (५०वा क्रमांक)
मानवी विकास निर्देशांक  .	▲ ०.८६९[२] (उच्च) (४९ वा) (२००७)
राष्ट्रीय चलन	पेसो (ARS)
आंतरराष्ट्रीय कालविभाग	अर्जेन्टाईन प्रमाणवेळ (ART) (यूटीसी - ३:००)
आय.एस.ओ. ३१६६-१	AR
आंतरजाल प्रत्यय	.ar
आंतरराष्ट्रीय दूरध्वनी क्रमांक	५४

आर्जेन्टिना (स्पॅनिश: Argentina; उच्चार: आर्हेन्तिना (द.अ.) किंवा आर्खेन्तिना (स्पे.)) हा दक्षिण अमेरिकेतील एक देश आहे. ४ कोटी लोकसंख्या असलेल्या या देशाचे क्षेत्रफळ २८ लाख चौरस किलोमीटर एवढे आहे. क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने अर्जेन्टिना दक्षिण अमेरिकेतील दुसरा तर जगातील आठवा मोठा देश आहे. या देशाचा धर्म ख्रिश्चन असून येथे स्पॅनिश व इटालियन भाषा बोलल्या जातात. फक्त दक्षिण अमेरिका खंडाचा विचार केल्यास हा देश आकाराने दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. हा देश बोलीव्हिया व केप हाॅर्नच्या मध्ये ३७०० किमी. लांब पसरलेला आहे. याची जास्तीत जास्त रुंदी १५०० किमी. आहे. अमेरिकेतील एका भव्य पर्वताचे '''अकंकागुआ''' नावाचे सर्वात उंच शिखर मात्र या देशात आहे. सन १८१६मध्ये या देशाला स्वातंत्र्य मिळाले. जगातील डिएगो मॅराडोना, लायोनेल मेस्सी हे नाववंत फुटबॉलपटू याच देशातील आहेत. अर्जेन्टिनात कोळसा, शिसे, तांबे, जस्त, सोने, चांदी, निकेल व गंधकाचे साठे आहेत. हवाबंद डब्यात मांस भरून निर्यात करने, हा अर्जेन्टिनाचा प्रमुख उद्योग आहे.

अर्जेन्टिना हे नाव लॅटिन भाषेतील argentum (चांदी) ह्या शब्दापासून तय्यार झाले आहे. अर्जेन्टिना ह्या शब्दाचा पहिला लिखित स्वरूपात असलेला उल्लेख La Argentina (१६०२) नामक Martín del Barco Centeneraच्या कवितेत सापडतो. अर्जेन्टिना हे नाव १८व्या शतकापर्यंत चलनात आले. इ.स. १८२६ च्या संविधानामध्ये प्रथम Argentine Republic ह्या नावाचा उल्लेच सरकारी दस्तऐवजामध्ये दिसतो.

Amerigo Vespucci अमेरिगो वेस्पुचीच्या इ.स. १५०२ मधील जलप्रवासासोबत युरोपीय लोक पहिल्यांदी अमेरिकी खंडाच्या ह्या भागात आले. Juan Díaz de Solís आणि Sebastian Cabot सारखे दर्यावर्दी या भागात इ.स. १५१६ आणि इ.स. १५२६ साली अनुक्रमे आले. १५३६ मध्ये पेद्रो दे मेंडोसा (Pedro de Mendoza) ने ब्युनॉस आयर्स नामक एक छोटी वसाहत स्थापन केली. पण ही वसाहत इ.स. १५४१ मध्ये नष्ट केली गेली.

अर्जेन्टिनाच्या उत्तरेस पेराग्वे व बोलीव्हिया, ईशान्येस ब्राझील व उरुग्वे, पश्चिमेस चिली हे देश तर पूर्वेस व दक्षिणेस अटलांटिक महासागर आहे. अर्जेन्टिनाचे क्षेत्रफळ २८ लाख चौरस किलोमीटर एवढे आहे. पॅराग्वे आणि उरुग्वे ह्या अर्जेन्टिनामधील दोन महत्त्वाच्या नद्या आहेत.

अर्जेन्टिना २३ प्रांत आणि एक स्वायत्त शहर (ब्युनॉस आयर्स) असलेले संघराज्य आहे. प्रांतांना प्रशासकीय कामांसाठी विभागांमध्ये विभागले आहे.

ब्युनॉस आयर्स ही अर्जेन्टिनाची राजधानी आणि देशातील सर्वात मोठे शहर आहे. त्यासोबतच ब्युनॉस आयर्स हे दक्षिण अमेरिकेतील दुसरे सर्वात मोठे महानगर क्षेत्र आहे. बृहन ब्युनॉस आयर्स हे शहर ब्युनॉस आयर्स प्रांताचा भाग किंवा राजधानी नाही आहे. हे शहर अर्जेन्टिनातील एकमेव स्वायत्त शहर आहे. सन १८८०मध्ये ब्युनॉस आयर्स शहराला ब्युनॉस आयर्स प्रांतातून बाहेर काढले.

मेक्सिको शहर आणि साओ पाओलो सोबत ब्युनॉस आयर्स, हे लॅटिन अमेरिकेतील ३ मोठ्या शहरांपैकी एक आहे. ब्युनॉस आयर्सच्या रहिवाशांना अनेकदा पोर्तेन्योस (Porteños)ही म्हणतात. Porto म्हणजे बंदर आणि ब्युनॉस आयर्स हे बंदराचे शहर आहे.

कोर्दोबा हे शहर अर्जेन्टिनाचे दुसरे सर्वात मोठे शहर आणि कोर्दोबा प्रांताची राजधानी आहे. कोर्दोबा अर्जेन्टिनाच्या जवळपास मध्यभागी आहे. हे शहर ब्युनॉस आयर्सपासून ७०० किमी वायव्य दिशेला आहे. २००१ च्या जनगणनेनुसार कोर्दोबाची लोकसंख्या १३ लाख एवढी आहे. कोर्दोबाची स्थापना ६ जुलै १५७३ साली खेरोनिमो लुइस दे कॅब्रेराने केली.

युरोप खंडातील अनेक पास्ता, सॉसेज आणि मिष्टान्न पदार्थांव्यतिरिक्त, अर्जेंटीना स्थानिक आणि क्रिओलोच्या विविध प्रकारच्या निर्मितीचा आनंद घेतात, ज्यात एम्पानाडस (एक लहान भरलेली पेस्ट्री), लोक्रो (कॉर्न, बीन्स, मांस, बेकन, कांदा यांचे मिश्रण आहे. आणि लौकी), हुमिता आणि सोबती.

देशात लाल मांसाचा जगात सर्वाधिक वापर केला जातो,  पारंपारिकपणे असाडो , अर्जेंटाइन बार्बेक्यू म्हणून तयार केला जातो. हे विविध प्रकारचे मांस वापरून बनवले जाते, ज्यात अनेकदा चोरिझो , स्वीटब्रेड , चिटरलिंग आणि ब्लड सॉसेज यांचा समावेश होतो.

सामान्य मिष्टान्नांमध्ये फॅक्टुरा ( व्हिएनीज-शैलीतील पेस्ट्री), केक आणि पॅनकेक्स डुल्से डी लेचे (एक प्रकारचा दुधाचा कारमेल जाम), अल्फाजोर्स (चॉकलेट, डल्से डे लेचे किंवा फळांच्या पेस्टसह सँडविच केलेल्या शॉर्टब्रेड कुकीज) आणि टोर्टस फ्रिटास यांचा समावेश होतो.

अर्जेंटाइन वाइन, जगातील सर्वोत्तम  पैकी एक, स्थानिक मेनूचा अविभाज्य भाग आहे. माल्बेक, टोरंटेस, कॅबरनेट सॉव्हिग्नॉन, सिराह आणि चार्डोने या काही सर्वाधिक मागणी असलेल्या जाती आहेत.

अर्जेंटिना हा महत्त्वपूर्ण युरोपीय प्रभाव असलेला बहुसांस्कृतिक देश आहे. आधुनिक अर्जेंटाइन संस्कृतीवर मुख्यत्वे इटालियन, स्पॅनिश आणि फ्रान्स, रशिया, युनायटेड किंग्डम इत्यादींमधून आलेल्या इतर युरोपियन इमिग्रेशनचा प्रभाव आहे. त्याची शहरे मोठ्या प्रमाणावर युरोपियन वंशाच्या लोकांची व्याप्ती आणि फॅशन, आर्किटेक्चर आणि डिझाइनमध्ये अमेरिकन आणि युरोपियन शैलींचे जाणीवपूर्वक अनुकरण करून वैशिष्ट्यीकृत आहेत. सर्व मोठ्या शहरी केंद्रांमध्ये संग्रहालये, सिनेमागृहे आणि गॅलरी विपुल प्रमाणात आहेत, तसेच साहित्यिक बार किंवा थेट संगीत देणारे बार यांसारख्या पारंपारिक आस्थापना आहेत. अमेरिंडियन आणि आफ्रिकन प्रभावांचे कमी घटक असले तरीही , विशेषतः संगीत आणि कला क्षेत्रात.  दुसरा मोठा प्रभाव म्हणजे गौचो आणि त्यांची पारंपारिक देशाची स्वावलंबी जीवनशैली. स्वदेशी अमेरिकन परंपरा सामान्य सांस्कृतिक वातावरणात आत्मसात केल्या गेल्या आहेत.

२०व्या शतकात, अर्जेंटिनाने महत्त्वपूर्ण राजकीय गोंधळ आणि लोकशाही उलथापालथ अनुभवल्या. १९३० ते १९७६ दरम्यान, सशस्त्र दलांनी अर्जेंटिनामधील सहा सरकारे उलथून टाकली; आणि देशाने लोकशाहीचे पर्यायी कालखंड (१९१२-१९३०, १९४६-१९५५ आणि १९७३-१९७६) प्रतिबंधित लोकशाही आणि लष्करी राजवटीच्या कालखंडासह. १९८३ मध्ये सुरू झालेल्या एका संक्रमणानंतर , अर्जेंटिनामध्ये पूर्ण-स्तरीय लोकशाहीची पुनर्स्थापना झाली. २००१-०२ च्या संकटातून अर्जेंटिनाची लोकशाही टिकून राहिली.आणि आजपर्यंत; हे १९८३ पूर्वीच्या आणि लॅटिन अमेरिकेतील इतर लोकशाहीपेक्षा अधिक मजबूत मानले जाते.

रवींद्रनाथ टागोर यांनी १९२४ मध्ये अर्जेंटिनाला भेट दिली. व्हिक्टोरिया ओकॅम्पोचे पाहुणे म्हणून ते दोन महिने तेथे राहिले . टागोरांनी अर्जेंटिनामधील त्यांच्या वास्तव्याबद्दल "पूरबी" या शीर्षकाखाली कवितांची मालिका लिहिली. व्हिक्टोरिया ओकॅम्पो यांना १९६८ मध्ये विश्व भारती विद्यापीठाने मानद डॉक्टरेट प्रदान केली. भारताने १९४३ मध्ये ब्यूनस आयर्समध्ये एक व्यापार आयोग उघडला. ३ फेब्रुवारी १९४९ रोजी त्याचे दूतावासात रूपांतर करण्यात आले. अर्जेंटिनाने १९२० मध्ये कलकत्ता येथे वाणिज्य दूतावास स्थापन केला होता. १९५० मध्ये ते दूतावास म्हणून दिल्लीला हस्तांतरित करण्यात आले. अर्जेंटिनाने एप्रिल २००९ मध्ये मुंबईत महावाणिज्य दूतावास उघडला. अर्जेंटिनाचे राष्ट्रपती आर्टुरो फ्रोंडिझी यांनी डिसेंबर १९६१ मध्ये भारताला भेट दिली, ही अर्जेंटिनाच्या राष्ट्राध्यक्षांची पहिली राज्य भेट होती. अध्यक्ष रेनाल्डो बिग्नोन यांनी १९८३ मध्ये नाम शिखर परिषदेला उपस्थित राहण्यासाठी भेट दिली होती. १९८५ मध्ये प्रजासत्ताक दिनाचे अध्यक्ष राऊल अल्फोन्सिन हे प्रमुख पाहुणे होते. राष्ट्राध्यक्ष कार्लोस मेनेम यांनी मार्च १९९४ मध्ये आणि राष्ट्राध्यक्ष क्रिस्टिना किर्चनर यांनी ऑक्टोबर २००९ मध्ये भारताला भेट दिली. 

१९६८ मध्ये इंदिरा गांधी अर्जेंटिनाला भेट देणाऱ्या पहिल्या भारतीय पंतप्रधान बनल्या. राष्ट्रपती झैल सिंग यांनी एप्रिल १९८४ मध्ये देशाला भेट दिली. पीव्ही नरसिंह राव यांनी १९९५ मध्ये जी-१५ शिखर परिषदेत सहभागी होण्यासाठी अर्जेंटिनाला भेट दिली.

• सरकारी संकेतस्थळ Archived 2011-08-15 at the Wayback Machine.
• Argentina at UCB Libraries GovPubs
• LANIC Argentina page
• आर्जेन्टिनाचे विकिमिडिया अ‍ॅटलास
• विकिव्हॉयेज वरील आर्जेन्टिना पर्यटन गाईड (इंग्रजी)