Jump to content

आयात प्रतिस्थापन औद्योगिकीकरण

आयात प्रतिस्थापन औद्योगिकीकरण हे एक व्यापार आणि आर्थिक धोरण आहे जे देशांतर्गत उत्पादनासह परदेशी आयाती बदलण्याचे समर्थन करते. [१] एखाद्या देशाने औद्योगिक उत्पादनांच्या स्थानिक उत्पादनाद्वारे परकीय अवलंबित्व कमी करण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे या तत्त्वावर आधारित आहे. हा शब्द प्रामुख्याने २० व्या शतकातील विकासाच्या अर्थशास्त्राच्या धोरणांना सूचित करतो, परंतु फ्रेडरिक लिस्ट [२] आणि अलेक्झांडर हॅमिल्टन यांसारख्या अर्थशास्त्रज्ञांनी १८ व्या शतकापासून याचा पुरस्कार केला आहे. [३]

विकासशील देशांनी अंतर्गत बाजारपेठ निर्माण करून विकास आणि स्वयंपूर्णता निर्माण करण्याच्या उद्देशाने आयात प्रतिस्थापन औद्योगिकीकरण धोरणे लागू केली आहेत. राष्ट्रीयीकरण, उत्पादनासाठी सबसिडी, वाढीव कर आकारणी आणि उच्च-संरक्षणवादी व्यापार धोरणांद्वारे राज्य आर्थिक विकासाचे नेतृत्व करते. [४] लॅटिन अमेरिकन विकासाच्या संदर्भात, "लॅटिन अमेरिकन संरचनावाद" हा शब्द १९५० ते १९८० च्या दशकात अनेक लॅटिन अमेरिकन देशांमध्ये आयात प्रतिस्थापन औद्योगिकीकरणाच्या युगाचा संदर्भ देतो. [५] लॅटिन अमेरिकन संरचनावाद आणि आयएसआयमागील सिद्धांत राउल प्रीबिस्च, हॅन्स सिंगर आणि सेल्सो फुर्टाडो यांसारख्या अर्थशास्त्रज्ञांच्या कार्यात आयोजित केले गेले आणि लॅटिन अमेरिका आणि कॅरिबियन साठी युनायटेड नेशन्स इकॉनॉमिक कमिशनच्या निर्मितीमुळे त्यांना महत्त्व प्राप्त झाले. . [६] ते केनेशियन, सामुदायिक आणि समाजवादी आर्थिक विचार, [७] तसेच अवलंबित्व सिद्धांताच्या विस्तृत श्रेणीने प्रभावित होते. [८]

१९६० च्या मध्यापर्यंत, विकसनशील देशांमध्ये यापूर्वी आयात प्रतिस्थापन औद्योगिकीकरणची वकिली करणारे अनेक अर्थतज्ञ या धोरण आणि त्याच्या परिणामांबद्दल नाराज झाले. [९] दुसऱ्या महायुद्धा नंतरच्या वर्षांत आयात प्रतिस्थापन औद्योगिकीकरण धोरणे स्वीकारणाऱ्या अनेक देशांनी १९८० च्या दशकाच्या उत्तरार्धात आयात प्रतिस्थापन औद्योगिकीकरण सोडून दिले होते, त्यामुळे अर्थव्यवस्थेतील सरकारी हस्तक्षेप कमी झाला आणि जागतिक व्यापार संघटनेत सक्रिय सहभागी झाले. [१०] चार पूर्व आशियाई अर्थव्यवस्था (हाँगकाँग, सिंगापूर, दक्षिण कोरिया आणि तैवान) यांना आयात प्रतिस्थापन औद्योगिकीकरण धोरणांची दुर्मिळ यशस्वी उदाहरणे म्हणून ओळखले गेले आहे, [११] जरी विद्वानांनी " निर्यात-केंद्रित औद्योगिकीकरण " सुलभ करण्यासाठी या देशांचा दृष्टिकोन सरकारी हस्तक्षेप म्हणून दर्शविला आहे. [१२] [१३] [१४]

आयात प्रतिस्थापन औद्योगिकीकरण धोरणांचे सामान्यत: वितरणात्मक परिणाम होते, कारण निर्यात-केंद्रित क्षेत्रांचे (जसे की शेती) उत्पन्न घटले तर आयात-स्पर्धक क्षेत्रांचे उत्पन्न (जसे की उत्पादन) वाढले. [१५] ज्या सरकारांनी आयात प्रतिस्थापन औद्योगिकीकरण धोरणे स्वीकारली त्यांना सतत अर्थसंकल्पात तूट आली कारण सरकारी मालकीचे उद्योग कधीही फायदेशीर ठरत नाहीत. [११] त्यांनी चालू खात्यातील तूट देखील चालवली, कारण आयात प्रतिस्थापन औद्योगिकीकरण देशांनी उत्पादित केलेला उत्पादित माल आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत स्पर्धात्मक नव्हता आणि कृषी क्षेत्र (जे क्षेत्र आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत स्पर्धात्मक होते) कमकुवत झाले होते; परिणामी, आयएसआय देशांनी अधिक आयात करणे बंद केले. [११] आयएसआयची धोरणेही भाडेवाढीमुळे त्रस्त होती. [११]

  1. ^ A Comprehensive Dictionary of Economics p.88, ed. Nelson Brian 2009.
  2. ^ Mehmet, Ozay (1999). Westernizing the Third World: The Eurocentricity of Economic Development. London: Routledge.
  3. ^ Chang, Ha-Joon (2002). Kicking Away the Ladder: Development Strategy in Historical Perspective. London: Anthem Press.
  4. ^ Street, James H.; James, Dilmus D. (1982). "Structuralism, and Dependency in Latin America." Journal of Economic Issues, 16(3) p. 673-689.
  5. ^ "History of ECLAC". Economic Commission for Latin America and the Caribbean. United Nations. 2014-10-08. 10 October 2016 रोजी पाहिले.
  6. ^ Renato, Aguilar (1986). "Latin American structuralism and exogenous factors."Social Science Information, 25(1) p. 227-290.
  7. ^ Arndt, H.W. (1985). "The Origins of Structuralism."World Development, 13(2) p. 151-159.
  8. ^ Perreault, Thomas; Martin, Patricia (2005). "Geographies of neoliberalism in Latin America."Environment and Planning A, 37, p. 191-201.
  9. ^ Irwin, Douglas A. (2021). "The rise and fall of import substitution". World Development (इंग्रजी भाषेत). 139: 105306. doi:10.1016/j.worlddev.2020.105306. ISSN 0305-750X.
  10. ^ Oatley, Thomas (2019). International Political Economy: Sixth Edition (इंग्रजी भाषेत). Routledge. pp. 164–165. ISBN 978-1-351-03464-7.
  11. ^ a b c d Oatley, Thomas (2019). International Political Economy: Sixth Edition (इंग्रजी भाषेत). Routledge. pp. 193–197. ISBN 978-1-351-03464-7. चुका उधृत करा: अवैध <ref> tag; नाव ":13" वेगवेगळ्या मजकूराशी अनेकदा जोडलेले आहे
  12. ^ Frieden, Jeffry A. (2018). "Chapter 10". World Politics: Interests, Interactions, Institutions (4 ed.). W W NORTON. ISBN 978-0-393-67510-8. OCLC 1197968459.
  13. ^ Rodrik, Dani; Grossman, Gene; Norman, Victor (1995). "Getting Interventions Right: How South Korea and Taiwan Grew Rich". Economic Policy. 10 (20): 55–107. doi:10.2307/1344538. ISSN 0266-4658.
  14. ^ Perkins, Dwight H.; Tang, John P. (2017). O'Rourke, Kevin Hjortshøj; Williamson, Jeffrey Gale (eds.). East Asian Industrial Pioneers. The Spread of Modern Industry to the Periphery since 1871. Oxford University Press. doi:10.1093/acprof:oso/9780198753643.001.0001. ISBN 978-0-19-875364-3.
  15. ^ Oatley, Thomas (2019). International Political Economy: Sixth Edition (इंग्रजी भाषेत). Routledge. pp. 180–181. ISBN 978-1-351-03464-7.